Нямахме търпение за още една колекция истории от дълбините на човешката душа, – отново в прекрасния превод на Ирена Алексиева и издадена с грижа и любов от издателство ICU – която да ни събере за продължението на предишния ни разговор (тогава посветен на Албум с истории). Благодарим за отзивчивостта и открития диалог с българския читател.
Благодаря (отново) за въпросите, вниманието и интереса към моите книги. Ще се съглася както за превода на Ирена, така и за това с колко грижа и любов моето издателство в България и лично Невена (Невена Дишлиева-Кръстева – преводачка, редакторка и управителка на изд. ICU – бел. ред.) се отнасят към разказите ми.
Как се роди светът на ближните? В едно интервю разказвате: „от майка ми наследих потребността да измислям истории, да разказвам… Исках да постигна тази нейна способност да създава светове от нищото и да събужда въображението на публиката си“. Със събудено въображение се питаме, как са създадени тези истории?
Наблюдавам хората, тези в съседство, ближни и далечни, наблюдавам и себе си. Това наблюдение поставя началото. Животът е живот, сладък разбира се, но и жесток, към някои особено жесток, непоносим; наблюдавам ги и
изпитвам нужда да пиша за тях, за тези в съседство, за ближни и далечни, пиша вероятно, за да не бъдат всички те невидими, да не останат невидими ежедневието им,
радостите, но и скърбите им, за да не е невидима болката им. В същото време, пишейки за тях, аз пиша и за самото общество, за света около мен и не само.
Дъхът на ближните понякога достига до нас през стената на съседния апартамент, може би като еротичен отглас, друг път е дъхът на децата ни, който чуваме преди да заспим уморени, понякога е дъхът на приятели, загрижени за нас, или дъхът на анонимните, които срещаме за малко в мегаполисите на нашите пътешествия. Често дъхът на ближните достига до нас изпълнен с уплах, натежал от болка или агония или накъсан като на запъхтян в бягството си човек. Понякога излиза късно, докато животът гасне.
Кои са героите в „Дъхът на ближните“? Обикнахте ли някого особено силно, кого виждате като свой приятел, кой предпочитате да не съществува наяве?
Повечето разкази са основани или на събития, които по някакъв начин съм преживял или наблюдавал от разстояние, или на истински истории, които са ми разказвани или съм чел. Някои дори не бяха истории, а фраза, лице, простичко движение – повод за създаване на героите от „Дъхът“. Това не означава, че кратките разкази са автобиографични или обикновен запис на преживявания, във всички тях се намесва фикцията.
Трогват ме герои с простичко ежедневие, като повечето герои в книгата, бих искал да бъда приятел с тях, както съм приятел с подобни хора в реалния живот; трогват ме прекършени, смазани хора, в „Дъхът“ има доста такива. Описвайки ги, прекарах много време с тях, опитах се да ги им дам една прегръдка, милувка, жест на подкрепа, нещо, от което реалността ги лишава, затова и в книгата често не мога да ги даря с „щастливия край“, който бих искал да имат техните истории. И все пак се радват на някоя и друга глътка живот.
В книгата има живот, страст към живота, към любовта, има я и самата любов, има пътешествия до различни страни, има глътка живот, както казах, естествено има и смърт. Смъртта, било то идваща навреме, или неочаквано, носи болка, но и някакъв вид приемане, често примесено със странен глад за живот; има обаче и друга смърт, чието мълчание е мълчание от писъците на невинни. В нашата страна сме преживели това, все още разкриваме кладенци и масови гробове и намираме убити, заради безумството на определени хора. Колко човешки животи погиват всеки ден в света ни поради безумството на определени хора, а днес това се случва до нас, има и такива герои в книгата, ако можеше те да не съществуват, тези, които убиват, в преносен и буквален смисъл, живота.
Би ли могъл някой от героите в „Дъхът“ да е Антонис Георгиу?
В „Дъхът“ Андонис определено е в „Банята“, помагащ на безпомощния си баща да се изкъпе, той е и в „Критично състояние“, въпреки че героят там е облечен в костюма на държавен служител, проследяващ рухването на семейното огнище, когато родителите вече си отиват, едновременно със загниването на обществото, Андонис също е в страните от „Lonely planet“, макар и да не работи в туристическа агенция, наблюдаващ как Нуждата смазва хората наоколо.
Литературата се появява, за да допълни живота, да го осветли, често променяйки го, да го осмисли, да разкрие, да види каквото животът не може, каквото не смогва, не понася, не дръзва.
Героят на един разказ може да обеме много лица, много герои, дори мен като мисъл или чувство.
Понякога се питам, с известен страх, доколко ме обемат тъмните фигури в книгата.
„Боли ме главата и вселената“, пише Песоа и вие също се позовавате на думите му. Боли ли ви когато създавате (или пък наблюдавате) образа на ближния и на чуждия?
Мисля, че като цяло имам свръх, да го наречем, чувство за отговорност, отговорност по отношение на много неща, които се случват, както и по отношение на толкова други, които не се случват. Вярвам, че мнозина усещат същото, заедно с чувството за безсмисленост, и така споменатото от Песоа често ни застига – да ни боли главата и вселената.
Така че усещам, дори когато пиша, тежестта на всяка дума, усещам отговорност към езика, към читателя, питам се дали нещо си струва да се напише, има ли причина да съществува, дали думите не биват пропилени неоснователно. От друга страна, пишеш за ближните „за да не остане невидима болката им“, както казах и преди, и се чудиш, на практика, какво им предлагаш с това? Нашата отговорност, като граждани, спира ли до тук?
Диалогът във вашите разкази е многообразен и въздействащ – чуваме само единия от събеседниците, или пък много диалози едновременно, понякога единствен диалогът разказва историята и изгражда образа на действащите лица… Липсват ли ви диалози – в литературата, в обществото?
Когато пиша за театъра, създавам много диалози; помежду ни в ежедневието със сигурност си говорим, но това не означава непременно, че има диалог. Това, че двама души говорят, не означава, че разговарят, обсъждат или диалогизират, според възможностите си, и общуват. Така че, ако нещо ми липсва в обществото, и със сигурност в политиката, това е същественият диалог, съществената комуникация. В книгата често ползвам диалога, има и кратък разказ, който е единствено диалог, малко е особено, но и интригуващо, това как само с разговора между двама души са изградени героите, повествованието, разказът.
Може би се дължи на ефекта от работата ми в театъра, въпреки че там, в представлението съществена е не само речта; може би причината е другаде, във всеки случай като читател, в книгите, които чета и харесвам, не съм забелязал да отдавам особено значение на диалозите. В сборника има и герои, които монологизират, но всъщност адресират някого, тъй като монологът отново е опит за общуване с друго същество или пък със себе си.
„Литературата се появява, за да допълни живота, да го осветли, често променяйки го, да го осмисли, да разкрие, да види каквото животът не може, каквото не смогва, не понася, не дръзва…“ казвате. Кои са основните теми, които дръзнахте и осветлихте в „Дъхът на ближните“?
Използвахте думата „дръзвам“ и аз искам да размисля над нея. Не се захващам с писане, за да направя нещо дръзновено, като цяло не се захващам, казвайки си, че ще пиша по „дадена тема“, истории пиша, разнообразни са мотивите, човешки историите и неизбежно засягат някои проблеми в по-общ контекст. Давам си сметка, разбира се, че има теми, които смущават, мнозина ги смятат за дръзки, за други, и за съжаление те не са малцина, някои въпроси може да са табу, независимо дали се отнасят до обществото, политиката, историята на региона, историческата истина, или до човешката природа и личната ни истина.
В сборника се откриват истории на жени, живеещи в сексистко общество, за насилието над тях; разказ развиващ се край гроба на транс жена, която погребват като мъж; разкази за упадъка на кипърското общество и корупцията. Отново се сблъскваме с „травмата от 1974 г.“, агонията на кипърската гъркиня бежанка, която се опитва да си спомни плочките в банята на дома си, откъдето е била изгонена, има и разкази за престъпления срещу цивилни кипърци турци, за кошмарите на един военнопленник и опитите му да продължи да живее с тях. Други истории обрисуват расистко нападение, скритите (а понякога и не толкова) мисли на група хора, седнали край морето или на двойка в апартамента им; говорят за човешкото тяло, за секса, опитват се да осветлят хората, които срещаме и подминаваме по време на нашите пътешествия, да осветлят вътрешния ни свят в мрачни моменти.
Жалко е, че изглежда смело да се пише за тези или подобни теми, да е нужно дръзновение, за да се поставят някои въпроси, лично аз не го виждам по този начин, когато пиша (може би „неосъзнаване на опасността“!), но си давам сметка, че обществата ни – в Кипър, в света напоследък – стават все по-консервативни и това е тъжно, дори опасно.
Каквато и да е същността на литературата, добрата литература обичайно дръзва, както в структурата и езика, така и в темите.
Така или иначе, сам по себе си този опит за създаване на литературна вселена, може би има и нещо дръзко.
Нито една история в сборника не завършва с точка. Защо?
Мисля, че не харесвам точките. Свръх-съдържат категоричност. Предпочитам този поток на повествованието, който никога не свършва. Дори когато книгата е завършена. Докато има живот, нещата и събитията се случват и хората ги разказват по много начини. На това точка не приляга.
Като цяло в разказите съществува едно, да го наречем „бълнуващо повествование“, опитвам се понякога да го удържа, за да не досади или да не се превърне в обикновено удобство. Това със сигурност не е нещо нечувано в литературата, но мисля, че така разказваше истории баща ми, който, за разлика от майка ми, си служеше с изобилие от думи, скачаше от една история в друга, сменяше теми, добавяше неуместни подробности и скоро, забравил какво ще разкаже, други, чакащи на опашката истории, нахлуваха неканени, той оставяше и тях, отново си спомняше нещо напълно несвързано, споменаваше го и после пак скачаше другаде – свят от истории или по-скоро всички в една, безкрайна, без точка.
Отлагащи точката и на нашия разговор, бихте ли ни разказали какво пишете сега? А какво четете?
Работя върху една новела, но не толкова „на спокойствие“, колкото ми се иска. В допълнение към различни други неща, в момента преглеждам и редактирам пиесите си, които ще бъдат публикувани в два тома, вероятно преди края на годината.
Що се отнася до четивата, напоследък чета кипърски писатели и поети, новопубликувани книги, главно проза, времето за четене, за съжаление, става все по-малко. Поезия чета през цялата година, мисля, че в Кипър имаме добри поети, а някои от тях наскоро издадоха нови забележителни стихосбирки. Насъбрали са се също романи, които чета и ще довърша по време на лятната почивка, независимо дали са класически или нови, „Авесаломе, Авесаломе!“ на Фокнър, „Времеубежище“ на вашия Господинов, „Момиче, жена, друго“ на Бернардин Еваристо, чака ме и том от „Хиляда и една нощ“, този с Пътешествията на Синдбад Мореплавателя, нека книгите и пътешествията никога не свършват.
Αντώνης Γεωργίου: Η καλή λογοτεχνία τολμάει
Ανυπομονούσαμε για άλλη μια συλλογή ιστοριών από τα βάθη της ανθρώπινης ψυχής, πάλι στην υπέροχη μετάφραση της Ιρένα Αλέξιεβα και που εκδόθηκε με φροντίδα και αγάπη από τον εκδοτικό οίκο ICU, που θα μας έφερνε κοντά για τη συνέχεια της προηγούμενης συνομιλίας μας (τότε αφιερωμένη στο «Ένα άλμπουμ με ιστορίες»). Ευχαριστούμε για τον ειλικρίνεια και τον ανοιχτό διάλογο με τους Βούλγαρους αναγνώστες.
Εγὠ ευχαριστώ (ξανά) για τις ερωτήσεις και την έννοια και το ενδιαφέρον για τα βιβλία μου. Θα συμφωνήσω τόσο για την μετάφραση της Ιρένα όσο και για το με πόση φροντίδα και αγάπη αντιμετωπίζει τις ιστορίες μου ο εκδοτικός μου οίκος στη Βουλγαρία και η Νevena προσωπικά
Πως γεννήθηκε ο κόσμος των δίπλα; Σε μια συνέντευξη λες ότι «από τη μητέρα μου πήρα την ανάγκη να λέω ιστορίες, να αφηγούμαι… ήθελα να φτάσω αυτή την ικανότητά της να φτιάχνει κόσμους από το πουθενά και να ξυπνάω τη φαντασία των αναγνωστών». Με ξυπνημένη τη φαντασία αναρωτιόμαστε πώς έφτιαξες αυτές τις ιστορίες.
Παρατηρώ τους ανθρώπους, τους δίπλα μου, κοντινούς και μακρινούς, παρατηρώ και μένα. Αυτή η παρατήρηση είναι η αρχή. Η ζωή είναι ζωή, γλυκιά βέβαια αλλά και σκληρή, για κάποιους πολύ σκληρή, αβάσταχτη, τους παρατηρώ και νιώθω την ανάγκη, να γράψω για αυτούς, τους δίπλα μου, κοντινούς και μακρινούς, γράφω μάλλον για να μην είναι αόρατοι όλοι αυτοί, για να μην είναι αόρατη η καθημερινότητά τους, οι χαρές τους αλλά και οι λύπες τους, για να μην είναι αόρατος ο πόνος τους. Ταυτόχρονα γράφοντας για αυτούς γράφω για την ίδια την κοινωνία, τον κόσμο γύρω μου και όχι μόνο.
Η ανάσα των δίπλα φτάνει σε μας κάποτε μέσα από το τοίχο του διπλανού διαμερίσματος και μπορεί να είναι ερωτική, άλλες φορές είναι η ανάσα των παιδιών μας που την ακούμε πριν αποκοιμηθούμε κουρασμένοι, κάποτε η ανάσα των φίλων που μας νοιάζονται, οι ανάσες όσων ανώνυμων συναντούμε για λίγο στις μεγαλουπόλεις των ταξιδιών μας. Συχνά η ανάσα των δίπλα φτάνει σε μας τρομαγμένη, βαριά από πόνο ή αγωνία ή λαχανιασμένη όπως τρέχουν κάποιοι να ξεφύγουν. Κάποτε βγαίνει αργά μέχρι να σβήσει η ζωή.
Ποιοι είναι οι ήρωες στην «Ανάσα των δίπλα»; Αγάπησες κάποιον/κάποια ιδιαίτερα, ποιον θα ήθελες φίλο σου, ποιον θα προτιμούσες να μην υπήρχε στη ζωή μας;
Τα διηγήματα, τα περισσότερα βασίζονται είτε σε γεγονότα που έχω με κάποιο τρόπο ζήσει ή παρακολουθήσει από απόσταση είτε σε πραγματικές ιστορίες που μου έχουν αφηγηθεί, είτε διάβασα για αυτές, κάποτε δεν ήταν καν ιστορίες, ήταν μια φράση, ένα πρόσωπο, μια απλή κίνηση η αφορμή για να δημιουργηθούν οι ήρωες της Ανάσας. Αυτό δεν σημαίνει ότι τα διηγήματα είναι αυτοβιογραφικά ή απλώς μια καταγραφή βιωμάτων, σε όλα παρεμβαίνει η μυθοπλασία.
Με συγκινούν οι ήρωες με απλή καθημερινή ζωή, όπως οι περισσότεροι ήρωες του βιβλίου, με αυτούς θα ήθελα να είμαι φίλος, όπως είμαι φίλος με τέτοιους ανθρώπους στην πραγματική ζωή, με συγκινούν οι σπασμένοι, οι τσακισμένοι άνθρωποι και έχει αρκετούς η Ανάσα. Και γράφοντας για αυτούς, πέρασα πολύ καιρό μαζί τους, προσπάθησα να τους δώσω μια αγκαλιά, ένα χάδι, μια χειρονομία στήριξης, κάτι που η πραγματικότητα δεν τους δίνει και ως εκ τούτου και στο βιβλίο συχνά δεν μπορώ να τους το δώσω το «ευτυχισμένο τέλος» που ίσως θα ήθελα να έχουν οι ιστορίες τους, κάποιες ανάσες ζωής όμως βρίσκουν.
Στο βιβλίο υπάρχει ζωή, το πάθος για ζωή, για αγάπη, υπάρχει αγάπη, υπάρχουν ταξίδια σε διάφορες χώρες, υπάρχουν ανάσες ζωής όπως είπα, υπάρχει φυσιολογικά και ο θάνατος. Ο θάνατος που είτε έρχεται στην ώρα του είτε απροσδόκητα, έχει πόνο αλλά μια κάποια αποδοχή συνοδευόμενη κάποτε από μια περίεργη όρεξη για ζωή, υπάρχει όμως και ο άλλος θάνατος που η σιωπή του είναι μια σιωπή από κραυγές των αθώων. Στον τόπο μας το έχουμε ζήσει αυτό, ανοίγουμε πηγάδια και ομαδικούς τάφους ακόμα, και βρίσκουμε νεκρούς από τον παραλογισμό κάποιων, στον κόσμο όλο πόσοι άνθρωποι χάνονται κάθε μέρα από τον παραλογισμό κάποιων, και σήμερα γύρω μας αυτόν γίνεται, υπάρχουν τέτοιοι ήρωες στο βιβλίο, αν μπορούσαν να μην υπήρχαν αυτοί, αυτοί που σκοτώνουν, μεταφορικά και κυριολεκτικά τη ζωή.
Θα μπορούσε κάποιος να είναι ο Αντώνης Γεωργίου;
Στην Ανάσα ο Αντώνης είναι σίγουρα στο «Μπάνιο», να βοηθά τον ανήμπορο πατέρα του να πλυθεί, είναι στην «Κρίσιμη κατάσταση», παρόλο που ο ήρωας φοράει το κουστούμι του δημοσίου υπάλληλου, να παρατηρεί την κατάρρευση της οικογενειακής εστίας, όταν φεύγουν πια οι γονείς παράλληλα με τη σήψη της κοινωνίας, είναι και στις χώρες του «Lonely planet», και ας μην εργάζεται σε ταξιδιωτικό γραφείο, να παρατηρεί γύρω του πως η Ανάγκη συνθλίβει τους ανθρώπους.
Η λογοτεχνία έρχεται να συμπληρώσει τη ζωή, να τη φωτίσει, συχνά αλλοιώνοντάς την, να αναστοχαστεί για αυτήν, να αποκαλύψει, να δει όσα η ζωή δεν μπορεί, δεν προλαβαίνει, δεν αντέχει, δεν τολμά. Στον ήρωα ενός διηγήματος μπορεί να περιέχονται πολλά πρόσωπα, πολλοί χαρακτήρες, ακόμα κι εγώ είτε σαν σκέψη είτε σαν συναίσθημα. Κάποτε αναρωτιέμαι, με κάποιο φόβο, πόσο με εμπεριέχουν τα σκοτεινά πρόσωπα του βιβλίου.
«Με πονάει το κεφάλι μου και το σύμπαν», γράφει ο Πεσσόα και αναφέρθηκες και εσύ μια φορά στα λόγια του. Σε πονάει πλάθοντας (ή και βλέποντας) την εικόνα του δίπλα και του ξένου;
Νομίζω ότι έχω γενικά ένα υπερβολικό, ας πούμε, αίσθημα ευθύνης, ευθύνη για πολλά που συμβαίνουν όπως και για άλλα τόσα πολλά που δεν συμβαίνουν. Νομίζω πολλοί νιώθουμε το ίδιο, μαζί με ένα αίσθημα ματαιότητας και μας συμβαίνει συχνά αυτό που αναφέρει και ο Πεσσόα, να μας πονάει το κεφάλι και το σύμπαν.
Αισθάνομαι λοιπόν, και όταν γράφω, το βάρος της κάθε λέξης, ευθύνη απέναντι στη γλώσσα, στον αναγνώστη, αν αξίζει κάτι να γραφτεί, αν έχει λόγο ύπαρξης, οι λέξεις να μη σπαταλιούνται άδικα. Από την άλλη γράφεις για τους δίπλα σου «για να μην είναι αόρατος ο πόνος τους», όπως είπα πιο πριν,και αναρωτιέσαι, στην πράξη, τι τους προσφέρεις με αυτό; Η ευθύνη μας, ως πολίτη, σταμάτα εδώ;
Ο διάλογος στα διηγήματά σου είναι ποικίλος και εντυπωσιακός – ακούμε μόνο έναν συνομιλητή, ή πολλούς διαλόγους ταυτόχρονα, μερικές φορές ο μόνος διάλογος (μονόλογος) λέει την ιστορία και χτίζει την εικόνα των πρωταγωνιστών… Σας λείπουν οι διάλογοι – στη λογοτεχνία, στην κοινωνία;
Γράφοντας θέατρο, γράφω αρκετούς διάλογους, και μεταξύ μας στην καθημερινότητά μας σίγουρα συνομιλούμε αυτό όμως δεν σημαίνει απαραίτητα πως υπάρχει διάλογος. Να μιλάνε δυο άνθρωποι δεν σημαίνει πως συνομιλούν, συζητούν ή διαλέγονται, πώς μπορούν και επικοινωνούν. Άρα αν μου λείπει κάτι στην κοινωνία και σίγουρα στην πολιτική, είναι ο ουσιαστικός διάλογος, η ουσιαστική επικοινωνία. Στο βιβλίο χρησιμοποιώ συχνά τον διάλογο, υπάρχει και ένα διήγημα που είναι μόνο διάλογος, είναι λίγο περίεργο, αλλά ενδιαφέρον από την άλλη όλο αυτό, πως δηλαδή μόνο από τη κουβέντα δύο ατόμων κτίζονται οι χαρακτήρες, η ιστορία, το διήγημα. Ίσως είναι η επίδραση από την ενασχόληση μου με το θέατρο, παρόλο που στο θέατρο, στην παράσταση δεν υπάρχει μόνο ο λόγος, ίσως είναι κάτι άλλο, πάντως ως αναγνώστης σε βιβλία που διαβάζω και μου αρέσουν δεν έχω προσέξει να επιζητώ ιδιαίτερα τους διαλόγους. Υπάρχουν στο βιβλίο και οι ήρωες που μονολογούν αλλά ουσιαστικά κάπου απευθύνονται, μια και ο μονόλογος είναι πάλι μια προσπάθεια επικοινωνίας με κάποιον άλλο ή τον ίδιο τον εαυτό τους.
«Η λογοτεχνία έρχεται να συμπληρώσει τη ζωή, να τη φωτίσει, συχνά αλλοιώνοντάς τη, να αναστοχαστεί γι’ αυτήν, να αποκαλύψει, να δει όσα η ζωή δεν μπορεί, δεν προλαβαίνει, δεν αντέχει, δεν τολμά…», είπες πιο πάνω. Ποια τα βασικά θέματα που τόλμησες και φώτισες στην «Ανάσα των δίπλα»;
Χρησιμοποίησες τη λέξη «τόλμησες» και θέλω να σταθώ σε αυτό. Δεν ξεκινώ για να κάνω κάτι τολμηρό, γενικά δεν ξεκινώ λέγοντας πως θα γράψω για «ένα θέμα», ιστορίες γράφω, τα ερεθίσματα διάφορα, ιστορίες ανθρώπινες και αναγκαστικά τίθενται και ζητήματα σε ένα γενικότερο πλαίσιο. Αντιλαμβάνομαι βέβαια πως υπάρχουν θέματα που ενοχλούν, αρκετοί θεωρούν τολμηρά, κάποια ίσως να είναι ταμπού για ορισμένους, δυστυχώς όχι τόσο λίγους, είτε αφορούν την κοινωνία, την πολιτική, την ιστορία του τόπου, την ιστορική αλήθεια, είτε την ανθρώπινη φύση και την αλήθεια του καθενός μας.
Στη συλλογή θα βρούμε ιστορίες γυναικών σε μια κοινωνία σεξιστική, για τη βία απέναντι τους, την κηδεία μιας τραβεστί που θάβεται ως άντρας, ιστορίες για τη σήψη της κυπριακής κοινωνίας και τη διαφθορά. Αντικρίζουμε ξανά το «τραύμα του 1974», η αγωνία μιας Ελληνοκύπριας πρόσφυγας που προσπαθεί να θυμηθεί τα πλακάκια του μπάνιου του σπιτιού της από όπου διώχτηκε, όπως και εγκλήματα απέναντι σε άμαχους τουρκοκύπριους, τους εφιάλτες ενός αιχμάλωτου πολέμου και πως προσπαθεί να συνεχίσει να ζει. Παρουσιάζει μια ρατσιστική επίθεση, καταγραφεί τις κρυφές (και κάποτε όχι τόσο) σκέψεις μιας ομάδας ανθρώπων που κάθονται διπλα από τη θαλασσα ή ενός ζευγαριού στο διαμέρισμα τους, μιλά για το ανθρώπινο σώμα, για σεξ, προσπαθεί να φωτίσει τους ανθρώπους που συναντάμε και προσπερνάμε στα ταξίδια μας, να φωτίσει το μέσα μας σε στιγμές σκοτεινές.
Είναι κρίμα που φαντάζει τολμηρό να γράφουμε για αυτά ή άλλα παρόμοια, να χρειάζεται δύναμη να ειπωθούν κάποια ζητήματα, προσωπικά δεν το βλέπω έτσι όταν γράφω (ίσως «άγνοια κινδύνου»!) αλλά συνειδητοποιώ πως οι κοινωνίες, στην Κύπρο, στον κόσμο όλο και περισσότερο συντηρικοποιούνται τελευταία, και αυτό είναι λυπηρό έως και επικίνδυνο. Όπως και να είναι η λογοτεχνία, η καλή λογοτεχνία, τολμάει συνήθως τόσο στη δομή, γλώσσα όσο και θεματολογία. Έτσι κι αλλιώς από μόνη της αυτή η προσπάθεια δημιουργίας ενός λογοτεχνικού σύμπαντος, έχει κάτι τολμηρό ίσως.
Καμία ιστορία στη συλλογή δεν έχει τελεία. Γιατί;
Δεν μου αρέσουν οι τελείες νομίζω. Παρα-έχουν σιγουριά για μένα. Προτιμώ αυτή τη συνεχή αφήγηση που δεν τελειώνει. Ούτε κι όταν τελειώσει το βιβλίο. Όσο υπάρχει ζωή συμβαίνουν πράγματα και γεγονότα και οι άνθρωποι τα αφηγούνται με πολλούς τρόπους. Δεν μπαίνει τελεία σε αυτό.
Υπάρχει γενικά στις ιστορίες έναας το πούμε «παραληρηματικό ύφος», προσπαθώ να το συμμαζέψω κάποτε, να μην είναι κουραστικό ή να μη γίνει απλώς μια ευκολία. Δεν είναι βέβαια κάτι πρωτόγνωρο αυτό στη λογοτεχνία, σκέφτομαι όμως πως έτσι διηγούνταν ο πατέρας μου, ο οποίος, σε αντίθεση με τη μανά μου, ήταν πληθωρικός στα λόγια, πεταγόταν από τη μια ιστορία στην άλλη άλλαζε θέματα, πρόσθετε άσχετες λεπτομέρειες και σε λίγο ξεχνούσε τι θα έλεγε, άλλες ιστορίες που περίμεναν στην σειρά ορμούσαν απροσκάλεστες, τις άφηνε κι αυτές, θυμόταν πάλι κάτι εντελώς αδιάφορο, το σχολίαζε και μετά ξανά αλλού, ένας κόσμος ιστορίες, ή μάλλον όλες σε μία μόνο, ατελείωτη, χωρίς τελεία.
Μη θέλοντας να βάλουμε ακόμα τελεία στη συζήτησή μας, θα μπορούσες να μας πεις τι γράφεις τώρα. Και τι διαβάζεις;
Υπάρχει μια νουβέλα την οποία δουλεύω όχι όμως τόσο «απερίσπαστα» όσο θα ήθελα. Πέραν από διάφορα άλλα, αυτή την περίοδο βλέπω ξανά και επιμελούμαι τα θεατρικά μου τα οποία θα εκδοθούν σε δυο τόμους, μάλλον πριν το τέλος του χρόνου. Όσο για τα διαβάσματα. Τώρα τελευταία διάβαζα κύπριους πεζογράφους και ποιητές, νέα βιβλία που είχαν μαζευτεί, κυρίως πεζογραφία, ο χρόνος για ανάγνωση όσο πάει, δυστυχώς λιγοστεύει. Ποίηση διαβάζω ολόχρονα, θεωρώ πώς έχουμε κάλους ποιητές και ποιήτριες στην Κύπρο και κάποιοι, κάποιες από αυτούς έχουν βγάλει τελευταία καινούργιες αξιόλογες συλλογές. Έχουν μαζευτεί όμως και μυθιστορήματα που διαβάζονται και θα διαβαστούν τον Αύγουστο στις διακοπές, είτε κλασσικά είτε καινούργια, τον Αβεσσαλώμ Αβεσσαλώμ! του Φώκνερ, το Χρονοκαταφύγιο του δικού σας του Γκοσποντίνοφ, το Κορίτσι, Γυναίκα, Άλλο της Bernardine Evaristo αλλά έχω και ένα τόμο από τις Χίλιες και μια νύχτες, εκείνο με τα ταξίδια του Σεβάχ του Θαλασσινού, τα βιβλία και τα ταξίδια να μην τελειώνουν.
Подарете си вдъхновение
Най-интересните статии от изминалата седмица ви очакват! Всяка Неделя сутрин във Вашата пощенска кутия.