Η Συνέντευξη στα Ελληνικά

Петото издание на Международния документален филмов фестивал Sofia DocuMental, с фокус върху човешките права, обещава да разбие балоните на безразличието. Официалното откриване на фестивала ще се състои на 30 септември на емблематичната локация под куполите на Ларгото с предизвикателна копродукция с гръцко, швейцарско, италианско и българско участие. Със свеж и динамичен кинематографичен стил филмът “Без посока” на Елина Псику предлага дълбок и открит поглед върху борбата за правото на избор и предизвикателството да запазиш своята автономност в континент, белязан както от безгранична мобилност, така и от непреодолими ограничения.

След броени дни в София ще видим документалния филм „Без посока“ (Stray Bodies) и вече го очакваме с нетърпение. Първоначалната идея за него, споделяте, се е родила преди около 13 години. Разкажете ни историята на пътя му, до големия екран и международните фестивали (в някакъв момент, доколкото знаем, е трябвало да стъпи и в България, засягайки темата с кремацията, която обаче междувременно е решена законово в Гърция).

Идеята се роди, когато чух, че абортът е забранен в Малта. Не знаех нищо за Малта, освен че е живописна дестинация за романтични уикенди, така че тази противоречива информация, сравнена с представата ми за страната, ме заинтригува. Също, по това време в Гърция беше забранена кремацията, в резултат на което телата на починалите се транспортираха до България с автомобил или до Германия със самолет.

Така тези две забрани върху живота и смъртта породиха първоначалната идея. Дори посетих софийския крематориум и започнах обширно проучване. Но, за щастие, междувременно кремацията беше разрешена в Гърция, така че темата беше извадена от уравнението. Междувременно, тематично, навлязоха евтаназията и ин витро оплождането. Снимките също бяха отложени поради коронавируса и накрая продължиха общо година и половина.

Кои са „бездомните тела“? Как филмът получава това заглавие (на гръцки „Αδέσποτα κορμιά“, или Бездомни тела, на английски „Stray Bodies“, на бълг. ще го гледаме с наименованието „Без посока“)? Как открихте и работихте с главните героини, съгласили се да споделят своя много личен и болезнен опит?

Бездомните тела сме всички ние, които се опитваме да оцелеем в труден, неравноправен, несправедлив и объркващ свят.

На гръцки думата бездомен се отнася за всеки човек, който няма деспот, т.е. господар, управник. Това означава, че е свободен, но свободата му често може да има цена, цена, изразяваща се в липсата на грижи (срв. бездомните кучета). В съвременния свят, за съжаление, не сме свободни, т.е. имаме деспоти, а ни липсва и грижа. Заглавието по този начин си играе със състоянието на съвременния човек, с отношението към властта и човешките права.

Какви са темите на филма и как постигнахте многоизмерното им представяне? В едно интервю подчертавате, че стремежът Ви не е бил да създадете активистки филм, а „да изследвате, да слушате, да разберете…“.

Аборт, ин витро оплождане, евтаназия. На първо четене изглеждат като три различни теми, но са една, като всичките три са свързани с живота и смъртта и в крайна сметка със съществуването. Исках да разбера къде се намираме днес по отношение на живота и смъртта, по отношение на нашите тела.

Не исках готови отговори, исках да поставя въпроси.

Вие сте режисирала и написала сценариите и за филмите „Вечното завръщане на Антонис Параскевас“ (награден в секция „Работа в процес“ на МФФ в Карлови Вари 2012 г., със световна премиера в секцията „Форум“ на Берлинския филмов фестивал 2013 г.) и „Синът на София“ (участвал като сценарий в Berlinale Residency 2013 и направил световната си премиера в международната състезателна секция на фестивала Трибека 2017, където печели наградата за най-добър игрален филм, както и по-късно 5 награди от Гръцката кино академия, сред които тези за най-добър филм, режисура и сценарий). Какви инструменти „заехте“ от работата си в игралното кино, за да създадете документален филм, който наричате „емоционално трудно, но сюрреалистично хумористично пътуване“?

Да, моят опит в игралното кино е видим в този документален филм, в който има нагласени сцени, например сцената с танца. Разбира се, не работих с актьори, а с реални хора, които предават личните си преживявания. Но разговарях дълго с тях и им давах идеи и предложения как могат да представят живота си и чрез неконвенционални образи, не всички от които се отнасят до конвенционалното ежедневие, а са изпълнени с метафори и символика. Хората приеха с радост и доверие към това, което съм намислила.

Имахте ли възможност да наблюдавате реакциите на публиката по време на прожекциите на документалния филм на международни фестивали и в гръцките кина? На какъв прием се радва филмът, така както го усетихте Вие?

Където и да бъде показан филмът предизвиква много интересни дискусии, което ме радва особено. След прожекциите хората често споделят личните си преживявания и това споделяне е много вълнуващо и дълбоко.

Бихме искали да поговорим за плаката на филма, създаден от Никос Пастрас, който предизвика реакции, каквито не сме очаквали в 21 век. Гръцките медии писаха за „свещена война“ и „съвременен лов на вещици“, видяхме смущаващ опит за цензура и дори отмяна на прожекции. Но българската публика знае малко за тези събития, бихте ли ни разказали с няколко думи какво се случи и защо според вас?

Плакатът на филма представя бременна жена, препращаща към Дева Мария и разпъната на кръста, подобно на Христос. Това предизвика раздразнение у определени религиозни кръгове, които в последните години се включиха в политиката и влязоха в гръцкия парламент. Те се опитаха организирано да отменят прожекцията на филма на кинофестивала в Солун, което за щастие не постигнаха. Но наскоро успяха да отменят прожекция в Кавала. Всичко това е много неприятно, явна цензура, показваща дълбокия консерватизъм, в който са изпаднали западните общества.

„Ще ти наложа същата надменност, която беше наложена на мен, и на моите родители, и на моите баби и дядовци, и на бабите и дядовците на моите баби и дядовци, чак до раждането на първия човек, роден от друг човек, независимо дали им е харесвало или не […] Бъди смело, чедо мое…”. „Stray Bodies” завършва с този монолог. С какви думи, към българската публика, която ще гледа документалния ви филм, бихте искали да завършим нашето интервю?

Този цитат е от книгата „Писмо до едно неродено дете“ на Ориана Фалачи. Много се радвам, че филмът ще бъде показан в България, страна, с която Гърция споделя много, но съществуват и много различия. Редовно гледам българско кино и имам приятели и колеги от България и съм много щастлива да споделя филма с тях.

30.09, 19:00, ЛАРГО СОФИЯ, КИНО ПОД КУПОЛА
01.10, 18:30, ДОМ НА КИНОТО

Ελίνα Ψύκου: Τα Αδέσποτα Κορμιά είμαστε όλα εμείς

Σε λίγες μέρες θα δούμε το ντοκιμαντέρ «Αδέσποτα κορμιά» στη Σόφια (και ήδη ανυπομονούμε). Η πρώτη ιδέα για το ντοκιμαντέρ προέκυψε πριν από περίπου 13 χρόνια. Πείτε μας, παρακαλώ, την ιστορία της πορείας του μέχρι να φτάσει στις μεγάλες οθόνες και τα διεθνή φεστιβάλ (κάποια στιγμή, από ό, τι ξέρουμε, έπρεπε να φτάσει και στη Βουλγαρία για το θέμα της αποτέφρωσης που όμως με τα χρόνια αντιμετωπίστηκε νομικά στην Ελλάδα).

Η αρχική ιδέα προέκυψε όταν άκουσα πως η άμβλωση απαγορεύεται στη Μάλτα.  Δεν ήξερα τίποτα για τη Μάλτα πέρα από το ότι είναι ένας γραφικός προορισμός για ρομαντικά σαββατοκύριακα, οπότε αυτή η αντιφατική πληροφορία ως προς την εικόνα που είχα για τη χώρα μου κίνησε το ενδιαφέρον. Εκείνη την περίοδο η αποτέφρωση των νεκρών απαγορευόταν στην Ελλάδα με αποτέλεσμα οι σωροί να μεταφέρονται στη Βουλγαρία οδικώς ή στη Γερμανία αεροπορικώς. Οπότε, αυτές οι δύο απαγορεύσεις που είχαν να κάνουν με τη ζωή και το θάνατο μου γέννησαν την αρχική ιδέα. Είχα μάλιστα επισκεφτεί το αποτεφρωτήριο της Σόφιας και είχα ξεκινήσει εκτενή έρευνα. Όμως, ευτυχώς, στο μεταξύ η αποτέφρωση επιτράπηκε στην Ελλάδα κι έτσι αυτή η θεματική βγήκε από την εξίσωση. Στο μεταξύ είχε μπει η ευθανασία και η εξωσωματική γονιμοποίηση. Τα γυρίσματα καθυστέρησαν και λόγω του κορονοϊού και τελικά κράτησαν συνολικά 1,5 χρόνο.

Ποια είναι τα αδέσποτα κορμιά; Γιατί το ντοκιμαντέρ πήρε αυτό το όνομα; Πώς εντοπίσατε, επικοινωνήσατε και δουλέψατε με τους χαρακτήρες που δέχτηκαν να μοιραστούν την τόσο προσωπική και ευαίσθητη εμπειρία τους;

Τα Αδέσποτα Κορμιά, είμαστε όλα εμείς που προσπαθούμε να επιβιώσουμε σε έναν δύσκολο, άνισο, άδικο και σε σύγχυση κόσμο. Στα ελληνικά η λέξη αδέσποτο παραπέμπει σε όποιο άτομο δεν έχει δεσπότη, δηλαδή αφέντη, αφεντικό. Αυτό σημαίνει πως είναι ελεύθερο, αλλά αυτή η ελευθερία πολλές φορές μπορεί να έχει ένα τίμημα, το τίμημα της έλλειψης φροντίδας (βλέπετε αδέσποτα σκυλιά). Στο σύγχρονο κόσμο δυστυχώς δεν είμαστε ελεύθερα, έχουμε δηλαδή δεσπότες, αλλά δεν έχουμε και φροντίδα. Ο τίτλος λοιπόν παίζει με την κατάσταση του σύγχρονου ατόμου, της διαχείρισης της εξουσίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Ποιες είναι οι θεματικές της ταινίας και πώς καταφέρατε την πολυδιάστατη παρουσίαση όλων των θεματικών; Σε μια συνέντευξη υπογραμμίσατε πως δε θέλατε να κάνετε μία ακτιβιστική ταινία, αλλά «να εξερευνήσω, να ακούσω, να καταλάβω…».

Άμβλωση, εξωσωματική γονιμοποίηση, ευθανασία. Σε πρώτη ανάγνωση φαίνονται 3 διαφορετικές θεματικές αλλά δεν είναι μια και οι 3 έχουν να κάνουν με τη ζωή και το θάνατο και τελικά με την ύπαρξη. Ήθελα να καταλάβω πού βρισκόμαστε σήμερα απέναντι στη ζωή και στο θάνατο, απέναντι στο σώμα μας. Δεν ήθελα έτοιμες απαντήσεις, ήθελα να θέσω ερωτήσεις. 

Σκηνοθετήσατε και γράψατε τα σενάρια των ταινιών «Η Αιώνια Επιστροφή του Αντώνη Παρασκευά» (που βραβεύτηκε στο τμήμα Works in Progress του Karlovy Vary IFF 2012 και έκανε την παγκόσμια πρεμιέρα της στο τμήμα Forum του Φεστιβάλ Βερολίνου 2013) και «Ο Γιος της Σοφίας» (που συμμετείχε ως σενάριο στο Berlinale Residency 2013 και έκανε την παγκόσμια πρεμιέρα της στο διεθνές διαγωνιστικό τμήμα του φεστιβάλ Tribeca 2017, όπου και πήρε το βραβείο καλύτερης ταινίας μυθοπλασίας, όπως και απέσπασε 5 βραβεία της Ελληνικής Ακαδημίας Κινηματογράφου, ανάμεσα στα οποία και αυτά της καλύτερης ταινίας, της σκηνοθεσίας και του σεναρίου). Ποια εργαλεία δανείσατε από τη δουλειά σας στον τομέα του κινηματογράφου μυθοπλασίας για τη δημιουργία ενός ντοκιμαντέρ με τη μορφή road movie που αποκαλείτε «συναισθηματικά δύσκολο, αλλά και σουρεαλιστικά χιουμοριστικό ταξίδι»;

Ναι, το παρελθόν μου στη μυθοπλασία είναι ορατό σε αυτό το ντοκιμαντέρ που έχει στημένες σκηνές, πχ μια σκηνή χορού. Φυσικά δε δούλεψα με ηθοποιούς, αλλά με πραγματικούς ανθρώπους που μεταφέρουν τις προσωπικές εμπειρίες τους. Όμως συζήτησα πολύ μαζί τους και τους έκανα προτάσεις για το πώς θα μπορούσαν να παρουσιάσουν τις ζωές τους μέσα και από μη συμβατικές εικόνες, εικόνες που δεν παραπέμπουν όλες σε μια συμβατική καθημερινότητα, αλλά κουβαλάνε μεταφορές και συμβολισμούς. Όλα τα άτομα δέχτηκαν με χαρά, και έδειξαν εμπιστοσύνη σε αυτό που είχα σκεφτεί. 

Είχατε την ευκαιρία να παρατηρήσετε τις αντιδράσεις του κοινού κατά τις προβολές του ντοκιμαντέρ στα διεθνή φεστιβάλ και στις ελληνικές κινηματογραφικές αίθουσες; Ποια είναι η υποδοχή της ταινίας, έτσι όπως την είδατε εσείς;

Όπου κι αν παίζεται η ταινία προκαλεί πολύ ενδιαφέρουσες συζητήσεις, κάτι που με χαροποιεί ιδιαιτέρως. Μετά τις προβολές συχνά άνθρωποι μοιράζονται προσωπικές τους εμπειρίες και αυτό το μοίρασμα είναι πολύ συγκινητικό και δυνατό.

Θα θέλαμε να μιλήσουμε για την αφίσα της ταινίας «Αδέσποτα κορμιά» που σχεδίασε ο Νίκος Πάστρας και προκάλεσε αντιδράσεις που δεν περιμέναμε τον 21ο αιώνα. Τα ελληνικά ΜΜΕ έγραψαν για «ιερό πόλεμο» και «σύγχρονο κυνήγι μαγισσών», είδαμε ανησυχητική απόπειρα λογοκρισία, ακόμα και απόσυρση προβολών. Το βουλγαρικό κοινό όμως λίγα ξέρει για αυτές τις εξελίξεις, θα μπορούσατε να μας πείτε με λίγα λόγια τι συνέβη και γιατί, κατά τη γνώμη σας;

Η αφίσα της ταινίας παρουσιάζει μία έγκυο γυναίκα που παραπέμπει στην Παναγία και που είναι εσταυρωμένη με τον τρόπο του Χριστού. Αυτό ενόχλησε συγκεκριμένους θρησκευτικούς κύκλους που το τελευταίο διάστημα εμπλέκονται και στην πολιτική και έχουν εισχωρήσει στο ελληνικό κοινοβούλιο. Προσπάθησαν οργανωμένα να ακυρώσουν την προβολή της ταινίας στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης κάτι που ευτυχώς δεν κατάφεραν. Πρόσφατα όμως κατάφεραν να ακυρώσουν μια προβολή στην Καβάλα. Όλα αυτά είναι πολύ δυσάρεστα, είναι καταφανής λογοκρισία και υποδηλώνουν το βαθύ συντηρητισμό στον οποίο έχουν εκπέσει οι δυτικές κοινωνίες.

«Θα σου επιβάλλω την ίδια αλαζονεία που επιβλήθηκε σε μένα, και στους γονείς μου και στους παππούδες μου, και στους παππούδες των παππούδων μου, σε όλη τη διαδρομή προς τα πίσω μέχρι τη γέννηση του πρώτου ανθρώπου που γεννήθηκε από κάποιον άλλο άνθρωπο, είτε τους άρεσε είτε όχι […] Να είσαι γενναίο, βρέφος μου». Με αυτόν τον μονόλογο κλείνει το «Αδέσποτα Κορμιά».  Με ποια λόγια, προς το βουλγαρικό κοινό που πρόκειται να δει το ντοκιμαντέρ σας, θα θέλατε να κλείσουμε τη συνέντευξή μας;

Αυτό το απόσπασμα είναι από το βιβλίο Γράμμα σε ένα αγέννητο παιδί της Οριάνα Φαλάτσι. Χαίρομαι πολύ που η ταινία θα προβληθεί στη Βουλγαρία, μία χώρα με την οποία η Ελλάδα μοιράζεται πολλά αλλά έχει και πολλές διαφορές. Παρακολουθώ συστηματικά το βουλγάρικο σινεμά και έχω φίλους συναδέλφους από τη Βουλγαρία και χαίρομαι πολύ που θα μοιραστώ μαζί τους την ταινία.