„Планина е и морето“ е двуезично издание със стихове на Тодорис Гонис за емблематични прекрасни гръцки песни. Или както приятелите му в България ги наричат – другата гръцка музика.

За автора

Тодорис Гонис е роден в с. Гадзия, област Арголида, в източната част на Пелопонес. Израства в Навплио, където завършва гимназия, а след това се мести в Атина. Завършва театралната школа на Пелос Кацелис, като същевременно следва икономика. Работи като актьор до 1996 г. Участва в почти всички спектакли на театрална формация „Епохи” на Василис Папавасилиу. От 1996 г. се занимава основно с режисура.

Работил е с Държавния театър на Северна Гърция, Театралния фестивал в Атина и Епидавър, Солунската концертна зала, в множество гръцки общински театри и на свободната гръцка сцена, режисирайки съвременни и класически произведения. Също така е сценарист и режисьор на няколко мюзикъла.

Бил е художествен директор на общинските театри в Агринио, Серес, Комотини и Кавала. От лятото на 2009 г. до 2022 г. е художествен директор на Фестивала във Филипи. През лятото на 2024 г. поема художественото ръководство на първия фестивал „Акронавплия“.

Преподавал е актьорско майсторство в театралните школи на Държавния театър на Северна Гърция, на Новогръцкия театър на Йоргос Арменис и на Висшата частна школа за драматично изкуство „Делос“.

Книгите му са публикувани от престижните гръцки издателства „Агра“, „Гавриилидис“, „Метехмио“. Бил е колумнист и редовен сътрудник на в-к „Светът на инвеститора“ и на „Втора програма“ на радио ERT. Пише и за големите гръцки вестници „Елефтеротипия“ и „Катимерини“, както и за информационната платформа Protagon.gr.

Сборникът му с разкази „Черната рокля на гарвана“ (изд. „Агра“, 2021) е преведен на български и издаден у нас от Фондация „Стефан Гечев“ (2024).

„Черната рокля на гарвана“ – разказ от едноименния сборник на Тодорис Гонис

През 1987 г. започва сътрудничеството си като текстописец с Никос Ксидакис. Следва сътрудничество с най-значимите композитори и изпълнители в жанра на гръцката художествена песен, между които са Ставрос Ксархакос, Христос Николопулос, Орфеас Перидис, Йоргос Андреу, Пантелис Таласинос, Костас Ливадас, Тасос Грус, Панайотис Каландзопулос, Петрос Тамбурис, Фотис Сиотас, Христос Теодору, Никос Зурнис, Димитра Галани, Елефтерия Арванитаки, Манолис Лидакис, Димитрис Митропанос, Вики Мосхолиу, Елени Витали, Йота Ненга, Мелина Кана, Сократис Маламас, Герасимос Андреатос, Ели Паспала, Таня Цанаклиду, Вула Савиди, Костас Македонас, Пица Пападопулу, Дора Масклавану, Йоргос Мерандзас, Димитрис Зервудакис, Анастасия Муцацу, Андриана Бамбали и др.

С автора на „Черната рокля на гарвана“ и „Планина е и морето“ ще можем да се срещнем на Софийския международен литературен фестивал. Тодорис Гонис ще бъде негов гост на 9 декември, от 17 часа, в Мраморното фоайе на 2 етаж на НДК.

Планина е и морето

СТАРИТЕ КЕЛНЕРИ

Текст: Тодорис Гонис
Музика и изпълнение: Орфеас Перидис
„Къде си тръгнало, сърце мое“, 1999

Кафето си го пия в чашата за вино,
в твоята чаша, чашата на горестта.

Знаят келнерите стари кой стъклото би понесъл
Знаят келнерите стари кой истински се е опарил.

Донасят ми кафето в чашата за вино,
трепти и е напукано като Христовото кандило.

КОЕТО МЕ РАНЯВА

Текст: Тодорис Гонис
Музика: Йоргос Андреу
Изпълнение: Димитрис Зервудакис
„Понички с мед“ (музика към едноименния филм на Олга Малеа), 2004

Имам уста мъчна,
целувки не жадувам.
Медът желая да спои
жилото в средата…

Което ме пробожда,
Което ме ранява,
то и ме обича,
то сили ми дава!

Имам уста мъчна,
поглед на измамник.
Розата с трънака
на устните си нося…

Устните ми се разкървавиха,
спрях и думите да казвам…
Сведен се предадох,
двойно те обичам…

ПЛАНИНА Е И МОРЕТО

Текст: Тодорис Гонис
Музика и изпълнение: Никос Ксидакис
„Пътищата на морето“, 2004

Никога морската шир в очите не съм гледал,
но страстите ѝ зная по-добре от нея,
по зъбери живях, в шубраци и дерета
но вълните зная и на водата ласките,
срещнах Светеца горе, весло нарамил,
по канарата – монах, пешак и пълководец.

Светийо и пророко мой, какво ти сториха
дверите на сърцето разтвори и с мене сподели,
двойна мрежа ми изплете тя връз мачтите си
повика ме за миг, а до нея гръб превих
и от горчивите ѝ думи, от сълзите солените,
клоните изсъхнаха и от край до край земята.

Тихо говори, пророко мой, Пан да не пробудиш,
с песни, с възгласи тъжби да подхване,
да не види как на друг Бог днес свещ паля,
тихо говори, пророко мой, и ще осъзная.
С едно платно отплавах, еднодръвка сред водите ѝ
с едно гребло се потопих и избегнах глъбините ѝ.

Светийо и пророко мой, поеми от мене хляб и мляко,
а аз, с което си ми казал, но и с друго всяко,
планина ширта наричам – със зъбери, с клисури,
и вълци – черните вълни, убийци и чакали.

Двуезичното издание „Планина е и морето“ е илюстрирано с вълнуваща галерия от черно-бели фотографии на гръцкия майстор на камерата Йоргос Дигалакис. Повече за него:

Сюрреалистични и минималистични: фотографиите на Йоргос Дигалакис

Стихове на Тодорис Гонис за другата гръцка музика

И… ето това са стиховете на Тодорис Гонис – те вече са били песни, още преди по тях да бъде композирана музика. Стихове, които стъпват по земята, които дишат с дима, стелещ се из кафенета и с шепота на старците, разговарящи с реките и със своите внуци.

Те не разказват за Гърция; носят я в себе си.

Днес, когато шумът все повече се преструва на музика, творчеството на Гонис връща изкуството на естественото му място, като „действие значимо и завършено“: като акт на памет, нежност и колективно човешка дейност.

Тази поезия извира от недрата на земята, от чекрък, напяващ радостта и оплакващ безсмислието. Тя е кладенецът на кристалната душа, тази, която не се ласкае на евтините поп-фолк полюшвания, а на мелодии, които възвисяват, водят и хранят душата.

Тези от нас, които сме забравили какво означава „песен“, нека разлистим книжката, която държим в ръцете си. Стиховете на Гонис са напомняне за най-дълбоката ни същност: за това, че музиката не е консумация, а начин на съществуване.

Това е Другата гръцка музика.

Песен, която не просто развлича, а ни среща един с друг. Която не само впечатлява, а лекува. Която не шуми хулигански, а споделя истинност.

С поезията на Тодорис Гонис чуваме ясно ударите на сърцата си и, ако го пожелаем, долавяме и тези на ближния.

Янис Лиолиос,
социолог

Другата гръцка музика ще имаме възможност да чуем на концерта „Микис Теодоракис – Манос Хадзидакис. Паралелни животи“, посветен на 100 години от рождението на големите гръцки композитори.

„Βουνό είναι κι η θάλασσα“
του Θοδωρή Γκόνη

Το «Βουνό είναι κι η Θάλασσα» είναι μια δίγλωσση έκδοση με στίχους του Θοδωρή Γκόνη για εμβληματικά πανέμορφα ελληνικά τραγούδια. Ή όπως τα αποκαλούν οι φίλοι του στη Βουλγαρία – στίχοι στην άλλη ελληνική μουσική.

Ο σκηνοθέτης, συγγραφέας και στιχουργός Θοδωρής Γκόνης

Γεννήθηκε στην Γκάτζια Αργολίδας. Μεγάλωσε στο Ναύπλιο, εκεί τελείωσε το Γυμνάσιο, και στη συνέχεια μετακόμισε στην Αθήνα. Είναι απόφοιτος της Δραματικής Σχολής του Πέλου Κατσέλη ενώ σπούδασε και οικονομικά.

Εργάστηκε ως ηθοποιός μέχρι το 1996. Συμμετείχε σχεδόν σε όλες τις παραστάσεις του θεατρικού οργανισμού «Εποχή» του Βασίλη Παπαβασιλείου. Από το 1996 ασχολείται κυρίως με τη σκηνοθεσία.

Έχει συνεργαστεί με το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, το Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, το Μέγαρο Μουσικής, με ΔΗΠΕΘΕ και θιάσους του ελεύθερου θεάτρου, σκηνοθετώντας σύγχρονα και κλασικά έργα. Επίσης, έχει γράψει και σκηνοθετήσει αρκετές μουσικοθεατρικές παραστάσεις.

Διετέλεσε καλλιτεχνικός διευθυντής των ΔΗΠΕΘΕ Αγρινίου, Σερρών, Κομοτηνής, και του ΔΗΠΕΘΕ Καβάλας. Από το καλοκαίρι του 2009 έως το 2022 ήταν καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ Φιλίππων. Το καλοκαίρι του 2024 ανέλαβε τη καλλιτεχνική διεύθυνση του 1ου Φεστιβάλ Ακροναυπλίας.

Έχει διδάξει υποκριτική στη Δραματική Σχολή του ΚΘΒΕ, στη δραματική σχολή του Νεοελληνικού Θεάτρου Γ. Αρμένη και στη δραματική σχολή ΔΗΛΟΣ.

Βιβλία του κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Άγρα, Γαβριηλίδης, Μεταίχμιο. Ήταν τακτικός συνεργάτης της εφημερίδας Ο Κόσμος του Επενδυτή και του «Δεύτερου Προγράμματος» του ραδιοφώνου της ΕΡΤ. Συνεργάστηκε με τις εφημερίδες Ελευθεροτυπία και Καθημερινή καθώς και με το σάιτ protagon.gr.

Η συλλογή διηγημάτων του «Το μαύρο φόρεμα του κόρακα» (Εκδ. «Αγρα», 2021) μεταφράστηκε στα βουλγαρικά και κυκλοφόρησε στη Βουλγαρία από τις Εκδ. «Stefan Gechev» (2024).

Το 1987 άρχισε τη συνεργασία του ως στιχουργός με τον Νίκο Ξυδάκη). Ακολούθησαν συνεργασίες του με τους σημαντικότερους συνθέτες και ερμηνευτές του έντεχνου ελληνικού τραγουδιού, όπως ο Σταύρος Ξαρχάκος, ο Χρήστος Νικολόπουλος, ο Ορφέας Περίδης, ο Γιώργος Ανδρέου, ο Παντελής Θαλασσινός, ο Κώστας Λειβαδάς, ο Τάσος Γκρους, ο Παναγιώτης Καλαντζόπουλος, ο Πέτρος Ταμπούρης, ο Φώτης Σιώτας, ο Χρίστος Θεοδώρου, ο Νίκος Ζουρνής, η Δήμητρα Γαλάνη, η Ελευθερία Αρβανιτάκη, ο Μανώλης Λιδάκης, ο Δημήτρης Μητροπάνος, η Βίκυ Μοσχολιού, η Ελένη Βιτάλη, η Γιώτα Νέγκα, η Μελίνα Κανά, ο Σωκράτης Μάλαμας, ο Γεράσιμος Ανδρεάτος, η Έλλη Πασπαλά, η Τάνια Τσανακλίδου, η Βούλα Σαββίδη, ο Κώστας Μακεδόνας, η Πίτσα Παπαδοπούλου, η Δώρα Μασκλαβάνου, ο Γιώργος Μεράντζας, ο Δημήτρης Ζερβουδάκης, η Αναστασία Μουτσάτσου, η Ανδριάνα Μπάμπαλη και άλλοι.

Τον συγγραφέα των «Το Μαύρο Φόρεμα του Κόρακα» και «Βουνό είναι κι η Θάλασσα» θα έχουμε την ευκαιρία να συναντήσουμε στο Διεθνές Λογοτεχνικό Φεστιβάλ της Σόφιας. Ο Θοδωρής Γκόνης θα είναι επίσημος καλεσμένος του στις 9 Δεκεμβρίου, στις 5 μ.μ., στο Μαρμάρινο Λόμπι στον 2ο όροφο του Εθνικού Μεγάρου Πολιτισμού.

Η δίγλωσση έκδοση «Το Βουνό είναι και Θάλασσα» είναι εικονογραφημένη με μια συναρπαστική συλλογή ασπρόμαυρων φωτογραφιών του Έλληνα δεξιοτέχνη της κάμερας, Γιώργου Διγαλάκη.

ΤΑ ΠΑΛΙΑ ΓΚΑΡΣΟΝΙΑ

Στίχοι: Θοδωρής Γκόνης
Μουσική–Ερμηνεία: Ορφέας Περίδης
«Για πού τό ‘βαλες καρδιά μου», 1999

Τον καφέ μου εγώ τον πίνω στο ποτήρι του κρασιού
στο ποτήρι το δικό σου, στο ποτήρι του καημού.

Τα παλιά γκαρσόνια ξέρουν ποιος αντέχει το γυαλί
τα παλιά γκαρσόνια ξέρουν ποιος στ’ αλήθεια έχει καεί.

Τον καφέ μου, μου τον φέρνουν στο ποτήρι του κρασιού
τρέμει κι είναι ραγισμένο σαν καντήλι του Χριστού.

Ό,ΤΙ ΜΕ ΠΛΗΓΩΝΕΙ

Στίχοι: Θοδωρής Γκόνης
Μουσική: Γιώργος Ανδρέου
Ερμηνεία: Δημήτρης Ζερβουδάκης
«Λουκουμάδες Με Μέλι» (μουσική από την ομώνυμη ταινία της Όλγας Μαλέα), 2004

Έχω στόμα δύσκολο,
δε θέλω το φιλί.
Θέλω το μέλι να κρατά
στη μέση το κεντρί…

Ό,τι με κεντά,
ό,τι με πληγώνει,
αυτό με αγαπά,
αυτό με δυναμώνει!

Έχω στόμα δύσκολο,
βλέμμα απατηλο.
Το ρόδο με το αγκάθι
στα χείλη μου φορώ…

Μάτωσαν τα χείλη μου,
έπαψα να μιλώ…
Έσκυψα παραδόθηκα,
διπλά σε αγαπώ…

ΒΟΥΝΟ ΕΙΝΑΙ ΚΙ Η ΘΑΛΑΣΣΑ

Στίχοι: Θοδωρής Γκόνης
Μουσική–Ερμηνεία: Νίκος Ξυδάκης
«Της θάλασσας οι δρόμοι», 2004

Ποτέ μου εγώ τη θάλασσα στα μάτια δεν την είδα
μα ξέρω για τα πάθη της καλύτερα απ’ την ίδια
σε βράχους μέσα έζησα, σε βάτους και λαγκάδια
μα ξέρω για τα κύματα και του νερού τα χάδια,
τον Άγιο εσυνάντησα με το κουπί στην πλάτη
σε πέτρα πάνω μοναχό, πεζό και στρατηλάτη.

Άγιε μου και προφήτη μου τι σου’ χουν καμωμένα
άνοιχ’ τα φύλλα της καρδιάς και πες τα όλα σε μένα,
δίχτυ μου έπλεξε διπλό πάνω στα άλμπουρά της
με φώναξε για μια στιγμή και γέρασα κοντά της
κι από τα λόγια τα πικρά και τ’ αρμυρό της δάκρυ
εμαραθήκαν τα κλαριά κι η γης απ’ άκρη σ’ άκρη.

Μίλα σιγά προφήτη μου, ο Πάνας μη ξυπνήσει
και με τραγούδια και φωνές παράπονα αρχίσει,
μη δει πως σ’ άλλονε Θεό τώρα κερί ανάβω
μίλα σιγά προφήτη μου κι εγώ θα καταλάβω
μ’ ένα πανί ξεκίνησα Γαϊτα στα νερά της
μ’ ένα κουπί εβούλιαξα κι έφυγα μακριά της.

Άγιε μου και προφήτη μου πάρε ψωμί και γάλα
κι εγώ μ’ αυτά που μου `χεις πει αλλά και μ’ όλα τ’ άλλα
βουνό λέω τη θάλασσα με βράχους και χαράδρες
λύκοι τα μαύρα κύματα, τσακάλια και φονιάδες.

Στίχοι του Θοδωρή Γκόνη στην άλλη ελληνική μουσική

Και… είναι οι στίχοι του Θοδωρή Γκόνη που ήταν ήδη τραγούδια, πριν ακόμη μελοποιηθούν. Στίχοι που πατούν στο χώμα, ανασαίνουν καπνό από καφενεία και ψιθύρους γερόντων που μιλούν με τα ποτάμια και με τα εγγόνια τους.

Δεν μιλούν για την Ελλάδα∙ την κουβαλούν μέσα τους.

Τώρα που ο θόρυβος παριστάνει όλο και περισσότερο τη μουσική, το έργο του Γκόνη επαναφέρει την τέχνη στη φυσική της θέση, ως «πράξη σπουδαία και τελεία»: ως πράξη μνήμης, τρυφερότητας και συλλογικής ανθρώπινης δράσης.

Αυτή η ποίηση έρχεται από τα έγκατα της γης, από ένα μαγκάνι που κελαδάει τη χαρά και θρηνεί την ανοησία. Είναι το πηγάδι της κρυστάλλινης ψυχής∙ εκείνης που δεν χαριεντίζεται στα φτηνά λαϊκοπόπ λυκνίσματα, αλλά στις μελωδίες που υψώνουν, άγουν και τέρπουν την ψυχή.

Για όσους ξεχάσαμε τι σημαίνει «τραγούδι», ας ανοίξουμε το βιβλιαράκι που κρατάμε στα χέρια μας. Οι στίχοι του Γκόνη είναι υπενθύμιση της βαθύτερης ταυτότητάς μας: ότι η μουσική δεν είναι κατανάλωση, αλλά τρόπος να υπάρχουμε.

Είναι η Άλλη Ελληνική Μουσική.

Το τραγούδι που δεν διασκεδάζει απλώς∙ αλλά ανταμώνει. Που δεν εντυπωσιάζει μονάχα∙ αλλά θεραπεύει. Που δεν θορυβεί μαγκιόρικα∙ αλλά μοιράζεται την αλήθεια.

Με την ποίηση του Θοδωρή Γκόνη ακούμε καθαρά τους χτύπους της καρδιάς μας  κι αν το θελήσουμε, ακούμε κι εκείνους του διπλανού μας.

Γιάννης Λιόλιος,
κοινωνιολόγος