През ноември миналата година в престижната атинска книжарница „Янос“ се състоя премиерата на дебютния роман на Илиас Фрагакис „Марикес“ (в превод означава „Марийки“) (ИК „Естия“, най-старото гръцко издателство, създадено през 1885 г.), представен от поета, дипломат и доктор по философия Никос Влахакис, автор – наред с други – и на стихосбирката „Орлов мост“, и от социолога проф. Йоргос Плиос, също възпитаници на софийската Алма матер.

В навечерието на Представянето на книгата на Илиас Фрагакис в рамките на Софийски Международен Литературен Фестивал, имаме удоволствието да прочетем:

ИЗКАЗВАНЕ НА НИКОС ВЛАХАКИС НА ПРЕДСТАВЯНЕТО НА РОМАНА „МАРИЙКИ“/„МАРИКЕС“ ОТ ИЛИАС ФРАГАКИС В АТИНСКАТА КНИЖАРНИЦА ΙΑΝΟS,

състояло се през ноември 2021 г.

Къде се намират „Марикес“?

Давам отговора си във вид на встъпителен коментар:

В неприветливия пейзаж на социална резигнираност, градска опустошеност, утопична дисплазия, изпълнен с разлагаща се човешка плът, изоставени тела, които почти берат душа, но и душата им не ги напуска лесно; пейзаж на социална разруха, струпване на градски отрепки, където материалното се дематериализира и душата губи обвивката си от плът, именно там Илиас Фрагакис избира да изгради декора на своя роман, който по-скоро препраща към кинематографична творба, отколкото към литературно повествование само по себе си. При все че наративните му средства са неподправено литературни.

„Декорът„ е изпълнен с противоречия – обществени, политически, противопоставяне на роли и ценности, на позиции и морални убеждения, във време, което се разгръща, като същевременно се и раздробява/фрагментира и на други под-моменти, вмествайки и съдържайки несвързани помежду им исторически периоди, като Гражданската война (1946-1949) в Гърция и съвремието, в непосредствеността на тяхната последователност, правейки дисекция и класифицирайки следващи една след други кризи. Eдната криза е рухването на Берлинската стена и разпадът на бившия реален социализъм, като тя се проектира върху десетгодишната криза, преживяна и преживявана от Гърция. По такъв начин авторът създава полифасетен механизъм за разглеждане на действителността, като едновременно сътворява съвременен неореалистичен социален роман чрез този continuum на кризи, като отправя и социологически поглед към реалността.

Гражданската война – Социализмът и неговото рухване видяни през случая на политемигрантите – гръцката финансово-икономическа криза – мигрантската криза – търгуването с хора като реалност от една епоха, която въвежда своя кошмар, като същевременно представлява режисьорската визия на една дистопия, изградена от Фрагакис. Всичко това бива проектирано през този полипризматичен механизъм.

Повествование стилистично и езиково, рок метално, понякога грапаво, друг път с поетична екзалтираност, а на места изтънчено посредством сентенции и крилати фрази. Лайтмотив на повествованието е вътрешният монолог на един предполагаем котарак, на име Титакос… разказът завършва с театрален финал на екстатично извисяване на героите в един избавителен и освобождаващ хепи-енд, въздействащ като катарзис.

Фрагментираното време бива използвано ретроспективно, като новаторска наративна техника, използвана майсторски и създаваща отчетливи кадри и образи, в един вид филмов секанс. Ретроспективно повествование, което препраща от диалога между двамата възрастни in media res, към жестоки сцени от сражения от времето на Гражданската война или към живота на гръцките политемигранти в България, за да се свърже наново със смесените мигрантски потоци и пътища, шестващи по улиците и площадите на Атина. Една променлива ретроспективност, която Фрагакис поема с наслада, струва ми се, и която предоставя необходимия засилващ устрем в разгръщането на романовия сюжет.

Диалогичните части се редуват с повествователна проза, като същевременно кинематографичната структура е онази, която организира целия материал на спомените, разказите, изповедите на героите, свързвайки трагичната им съдба, в която личните им пътища се пресичат с пътеките на Историята.

И тук са налице два елемента, които бих искал да коментирам: от една страна, „Историята-Кошмар“ и, от друга, деконструирането на романа като буржоазен роман/градски жанр.

……..

В последна сметка роман ли е книгата на Фрагакис или нещо друго?

Бих казал, че ѝ приляга и тя оправдава определението дадено от големия руски теоретик на литературата Михаил Бахтин, който подчертава: „Сюжетът на романа се използва като възстановка на хората, които говорят и на техните идеологически светове. В романа се осъществява разпознаването на нашия език в един език чужд, разпознаването, посредством вглеждането в света на „другия“, на нашия собствен светоглед. В романа се извършва идеологическо превеждане на езика на „другия“, трансцендиране на неговата чуждост, която не е нищо друго, освен симптоматична, външна и привидна” (Μ. Бахтин: Проблеми на литературата и естетиката, прев. Йоргос Спанос, изд. „Плетрон, 1980, стр. 237).

Именно такова трансцендиране постига Фрагакис с неговите „Марийки“.

Никос Влахакис

Превод от гръцки: Здравка Михайлова

За Никос Влахакис

Николаос Влахакис е роден в Агиос Николаос, Крит през 1967 г. Учи философия в Софийския университет „Св. Климент Охридски“, Публична администрация в Националното училище по публична администрация в Атина и има следдипломна степен (M.A.) по международни отношения и Стратегия в Европейския център за международни изследвания и стратегии (CERIS) в Брюксел. Работил е като съветник по пресата и комуникациите в гръцките посолства в Тирана, Брюксел, София, Будапеща и Берлин, както и в постоянните представителства на Гърция към ЕС и НАТО.

Има докторска титла от Софийския университет и дисертацията му е върху теорията на Джон Ролс за правото на народите и концепцията на Й. Хабермас за конституционализирането на международните отношения в ерата на глобализацията.

Издал е четири стихосбирки и негови стихове са преведени на английски, български, френски, испански, немски и арабски.

Доскоро е служил в Атина като директор на Дирекция за международна комуникация в Генералния секретариат за публична дипломация. От октомври работи като генерален съветник по публична дипломация в посолството на Гърция в Букурещ.

За Илиас Фрагакис и романа му:

Писателят Христос Хартомацидис казва

„Книгата се води роман, макар че по-скоро бих я определил като дълга новела.

Чете се бързо, има жив кинематографичен ритъм.

Всяка глава е със свой главен герой, който участва в общия сюжет“.

Биографична бележка на автора, откъс и рецензия ви очакват тук:

Ρоманът “Марийки” на Илиас Фрагакис (откъс, рецензия, биографична бележка) | Το μυθιστόρημα «Μαρίκες» του Ηλία Φραγκάκη

Το Νοέμβριο του 2021 παρουσιάστηκε στο βιβλιοπωλείο IANOS (Αθήνα) από τον ποιητή, διπλωμάτη, και Διδάκτορα Φιλοσοφίας Νίκο Βλαχάκη, ο οποίος υπογράφει – μεταξύ άλλων – και το ποιητικό βιβλίο „Η Γέφυρα των αετών» („Орлов мост“), και από τον κοινωνιολόγο και καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών Γιώργο Πλειό, επίσης απόφοιτοι του Πανεπιστημίου της Σόφιας.

ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΒΛΑΧΑΚΗ ΣΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΙΟΥ «ΜΑΡΙΚΕΣ» ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΙΑΝΟΣ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ,

Νοέμβριος 2021

Που βρίσκονται οι “Μαρίκες”;

Η απάντηση μου εν είδει εισαγωγικού σχολίου:

Σ’ ένα αυχμηρό τοπίο κοινωνικής παραίτησης, αστικής ερήμωσης, ουτοπικής δυσπλασίας, γεμάτο ανθρώπινη σάρκα που σαπίζει, εγκαταλειμμένα σώματα που σχεδόν ψυχορραγούν αλλά ακόμη κι η ψυχή τους δεν τα εγκαταλείπει εύκολα, κοινωνικούς ερειπιώνες, και συσσώρευση αστικών απορριμμάτων και απόβλητων υλικών, όπου η ύλη εξαϋλώνεται θαρρείς, και η ψυχή αποσαρκώνεται, εκεί επιλέγει ο Φραγκάκης να στήσει ένα σκηνικό που περισσότερο παραπέμπει σε κινηματογραφική ταινία παρά λογοτεχνική αφήγηση αυτή καθαυτή, αν και τα αφηγηματικά του μέσα είναι αμιγώς λογοτεχνικά.

Το σκηνικό είναι γεμάτο αντιθέσεις, κοινωνικές, πολιτικές, αντιθέσεις ρόλων και αξιών, στάσεων και ηθικών πεποιθήσεων, σε έναν χρόνο που εξελίσσεται ενώ κατατέμνεται σε άλλους υπο-χρόνους, χωρώντας και εμπεριέχοντας ιστορικές περιόδους, ασύνδετες μεταξύ τους, όπως ο Εμφύλιος και το σήμερα, τουλάχιστον στην αμεσότητα της διαδοχής τους, ανατέμνοντας και ταξινομώντας αλληλοδιάδοχες κρίσεις, όπου η μια κρίση όπως η πτώση του Βερολίνου και η πτώση του υπαρκτού διαφαίνεται και αντανακλάται στην δεκάχρονη κρίση που βίωσε και βιώνει η Ελλάδα. Δημιουργεί έτσι ένα πολυπρισματικό μηχανισμό θέασης της πραγματικότητας ενώ ταυτόχρονα δημιουργεί ένα σύγχρονο νεορεαλιστικό κοινωνικό μυθιστόρημα μέσα απ’ αυτό το continuum των κρίσεων το οποίο καταλαμβάνει πλέον μια κοινωνιολογική θεώρηση της πραγματικότητας.

Ο Εμφύλιος- Ο Σοσιαλισμός και η κατάρρευση του μέσα από την περίπτωση των πολιτικών προσφύγων – η ελληνική χρηματοπιστωτκή κρίση – η προσφυγική κρίση- η εμπορία ανθρώπων ως πραγματικότητες μιας εποχής που δίνει τον εφιάλτη της, ενώ ταυτόχρονα είναι το σκηνοθετικό όραμα μιας δυστοπίας που στήνει ο Φραγκάκης και που προβάλλεται μέσα απ’ αυτόν τον πολυπρισματικό μηχανισμό .

Η αφήγηση υφολογικά και γλωσσικά, ροκ, μεταλλική, τραχειά κάποιες φορές, ενίοτε με ποιητικές εξάρσεις, αλλά άλλοτε εκλεπτυσμένη μέσα από γνωμικά και φράσεις οι οποίες υποκαθιστούν ένα εσωτερικό μονόλογο, ο οποίος αποτελεί το μοτίβο της εξιστόρησης ενός υποτιθέμενου γάτου που ακούει στο όνομα Τιτάκος…καταλήγει σε ένα θεατρικό φινάλε εκστατικής εξύψωσης των ηρώων σε ένα λυτρωτικό χάπυ-εντ που λειτουργεί ως κάθαρση.

Ο κατακερματισμένος χρόνος που χρησιμοποιείται αναδρομικά, ως μια αφηγηματική τεχνική, καινοτόμα, την οποία χρησιμοποιεί μαστορικά και που δημιουργεί διακριτά κάδρα και εικόνες εν είδει κινηματογραφικών σεκάνς. Αυτή η αναδρομική αφηγηματική που παραπέμπει από τον διάλογο των δύο ηλικιωμένων in media res, σε σκληρές σκηνές μάχης του Εμφυλίου ή στη ζωή των Ελλήνων πολιτικών προσφύγων στη Βουλγαρία, για να ξαναδεθεί με τις ανάμεικτες προοσφυγικές ροές και διαδρομές που καταλήγουν στους δρόμους και τις πλατείες της Αθήνας. Μια εναλλασσόμενη αναδρομικότητα την οποία ο Φραγκάκης απολαμβάνει, νομίζω, και η οποία παρέχει την απαραίτητη προωθητική ορμή στην εξέλιξη της μυθιστορηματικής πλοκής. 

Εναλλάσσονται τα διαλογικά μέρη με την αφηγηματική πρόζα και ταυτόχρονα η κινηματογραφική δομή είναι αυτή που οργανώνει ολόκληρο το υλικό των αναμνήσεων, των αφηγήσεων, των εξομολογήσεων, των ηρώων, συνδέοντας την τραγική τους μοίρα καθώς αλληλοδιασταυρώνονται οι προσωπικές τους διαδρομές στα μονοπάτια της Ιστορίας.

Κι εδώ έχουμε δυο στοιχεία που θα ήθελα να σχολιάσω: την “Ιστορία-Εφιάλτη” από τη μια και την αποδόμηση του μυθιστορήματος ως αστικού είδους από την άλλη.

α) Ο Λακάν, στο σεμινάριό του της 12ης Δεκεμβρίου 1962, αναλύει την αγωνία που προκαλεί ο εφιάλτης ως «την απόλαυση του Άλλου»: «Ο συσχετιστής του εφιάλτη είναι ο  δαίμων, είναι αυτό το ον που βαραίνει με όλο του το αδιαφανές βάρος μιας ξένης απόλαυσης στο στήθος σου, που σε συνθλίβει κάτω από την απόλαυσή του». Ο δαίμονας του εφιάλτη είναι ένας ερωτηματικός δαίμονας, όπως η σφίγγα, ενσαρκώνει μια τρομακτική αμφισβήτηση και, όπως η σφίγγα, καταστρέφει όσους δεν ξέρουν να απαντήσουν. Όταν η αμφισβήτηση πηγάζει από τα σκοτεινά βάθη του θέματος και απευθύνεται σε αυτές τις ίδιες αβύσσους, παίρνει το πρόσωπο ενός τέρατος και ενός τέρατος που σκοτώνει. (https://books.openedition.org/pub/7421?lang=de)

 Όμως αυτό το τέρας εν προκειμένω είναι η ιστορική τραγωδία της ματαίωσης των συλλογικών οραμάτων, της ήττας μιας γενιάς, της κατάρρευσης που συνθλίβει τις προσωπικές μοίρες. Είναι με άλλα λόγια ο “Εφιάλτης της Ιστορίας” ή η Ιστορία βιωμένη ως εφιάλτης.

β) Η αποδόμηση του κοινωνικού χώρου μέσα από το σάρωμα των γεγονότων που αποδομούν την αστική ζωή εντός της οποίας άνθισε το κλασικό μυθιστόρημα, είναι το χαρακτηριστικό μιας λογοτεχνίας της κρίσης, η οποία χωρίς να γίνεται μεταμοντέρνα, παραμένει ακόμη νεωτερική, κοινωνιολογικά και θεωρητικά, εντούτοις καταστρέφει τον κοινωνικό ιστό αυτών των συμβάσεων που εξέθρεψαν το μυθιστόρημα ως ένα είδος αισθητικοποίησης της αστικής ζωής. Δημιουργεί μια “Λογοτεχνία της Κρίσης” μέσα απ’ αυτή την αποδόμηση και ως εκ τούτου ίσως δεν έχουμε να κάνουμε με ένα μετα-νεωτερικό μυθιστόρημα αλλά με ένα νεωτερικό μετα-μυθιστόρημα, μια αφήγηση δηλ. αποδομητική του άστεως μέσα από το λογοτεχνικό τοπόσημο  του κάμπιγκ-καταφυγίου, αλλά και ταυτόχρονα ενός αφηγήματος που αφορά τους ταπεινούς και καταφρονεμένους, το πρεκαριάτο και την κουρελαρία, τα κοινωνικά υπολείμματα των αλλεπάλληλων κρίσεων στο μεταίχμιο μεταξύ 20ου και 21ου αιώνα.  Οι ‘Μαρίκες’ καταγράφονται σε ένα τέτοιο -μάλλον νεοεμφανιζόμενο – είδος πεζογραφίας στο πλαίσιο της νεοελληνικής λογοτεχνίας.

Σκληρό και συνάμα τρυφερό νεορεαλιστικό κείμενο που κινείται στους τρόπους και τους τόπους μιας λογοτεχνικής νεωτερικότητας. Προοικονομείται όμως η υπέρβαση της ίσως σε επόμενα έργα του συγγραφέα.

Σχόλιο για τα αποσπάσματα της Οδύσσειας: λειτουργούν ως υπερκειμενικοί επικαθορισμοί και όχι ως τιτλοφόρες ανακεφαλαιώσεις. Η μετάφραση τους είναι σε μια νέα ελληνική με σαφές ποιητικό στίγμα, πέρα από λογιοσύνες και λογής λογής λαϊκότροπες εκφραστικές αποδόσεις της.

Τελικά είναι Μυθιστόρημα ή κάτι άλλο;

Θα έλεγα ότι δικαιώνει τον όρισμό του μεγάλου Ρώσου θεωρητικού της Λογοτεχνίας Μιχαήλ Μπαχτίν ο οποίος τονίζει: “Η υπόθεση του μυθιστορήματος χρησιμοποιείται για την αναπαράσταση των ανθρώπων που μιλούν και των ιδεολογικών τους κόσμων. Στο μυθιστόρημα πραγματώνεται η αναγνώριση της δικής μας γλώσσας σε μια γλώσσα ξένη, η αναγνώριση, μέσα από τη θέαση του κόσμου του “άλλου”, της δικής μας θέασης. Στο μυθιστόρημα διενεργείται μια ιδεολογική μετάφραση της γλώσσας του “άλλου”, η υπέρβαση της “ξενικότητας” του, που δεν είναι παρά συμπτωματική, εξωτερική και φαινομενική”. (Μ.Μπαχτίν: Προβλήματα Λογοτεχνίας και αισθητικής, μτφ. Γιώργος Σπανός, Πλέθρον, 1980, σελ. 237).  Και αυτή την υπέρβαση λοιπόν, επιτυγχάνει ο Φραγκάκης στις Μαρίκες του.

Συνοψίζοντας, εάν ακόμη αναρωτιέστε που βρίσκονται οι Μαρίκες δεν έχετε παρά να ρωτήσετε τον πρώτο γάτο που θα συναντήσετε απόψε στο κέντρο της Αθήνας φεύγοντας από εδώ….

Νίκος Βλαχάκης

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Ο Νικόλαος Βλαχάκης γεννήθηκε στον Άγιο Νικόλαο Κρήτης το 1967. Σπούδασε φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο της Σόφιας «St. Kliment Ohridski», Δημόσια Διοίκηση στην Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης στην Αθήνα και είναι επίσης κάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώματος (M.A.) στις Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγική στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Διεθνών Σπουδών και Στρατηγικής (CERIS) των Βρυξελλών. Εργάστηκε ως Σύμβουλος Τύπου και Επικοινωνίας στις Ελληνικές πρεσβείες στα Τίρανα, τις Βρυξέλλες, τη Σόφια, τη Βουδαπέστη και το Βερολίνο, καθώς και στις μόνιμες αντιπροσωπείες της Ελλάδας στην ΕΕ και στο ΝΑΤΟ.

Είναι επίσης Διδάκτορας Φιλοσοφίας του Πανεπιστμίου της Σόφιας και η διατριβή του αφορά τη θεωρία του John Rawls για το Δίκαιο των Λαών και την έννοια του J. Habermas σχετικά με τη συνταγματοποίηση των διεθνών σχέσεων στην εποχή της παγκοσμιοποίησης.
Έχει εκδώσει τέσσερις ποιητικές συλλογές και ποιήματά του έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά, βουλγαρικά, γαλλικά, ισπανικά, γερμανικά και αραβικά.

Μέχρι πρόσφατα υπηρετούσε στην Αθήνα ως Διευθυντής της Διεύθυνσης Διεθνούς Επικοινωνίας στη Γενική Γραμματεία Δημόσιας Διπλωματίας. Από τον Οκτώβριο εργάζεται ως Γενικός Σύμβουλος Δημόσιας Διπλωματίας στην Πρεσβεία της Ελλάδας στο Βουκουρέστι.

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΗΛΙΑ ΦΡΑΓΚΑΚΗ ΚΑΙ ΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ «ΜΑΡΙΚΕΣ»

Ρоманът “Марийки” на Илиас Фрагакис (откъс, рецензия, биографична бележка) | Το μυθιστόρημα «Μαρίκες» του Ηλία Φραγκάκη