Аморгос: Бог е безкрайна синева

Аморгос е най-източният от Цикладските, най-южният от Спорадските и най-северният от Додеканезките острови в Егейско море. Има продълговата форма със стръмни геоморфологически образувания, ориентирана по оста североизток-югозапад. Просперитетът на острова в древността се дължал на стратегическото му географско разположение и на безопасното пристанище в Катапола, което го превръща в мост между Източна Егейско море и Малоазийския бряг, „стъпка” в открито море между север и юг, между островите Икария и Крит. От византийската епоха датира неговата най-голяма забележителност – манастирът „Богородица Хозовиотиса”, вграден в отвесна триста метрова скала, който дълбоко впечатлил Льо Корбюзие със своята архитектура когато го посещава през 1911.

Следи от цикладската култура тук са открити най-напред през 1850 г. от немския археолог Лудвиг Рос, образец на учен-елинист установил се в Гърция след Освобождението, заедно с двора на първия гръцки крал Отон, син на владетеля-елинофил Лудвиг Баварски. Основните находки са цикладски идоли, малки мраморни статуетки, но и множество керамични съдове и предмети. Аморгос е известен още от древността, но преди всичко на европейските пътешественици от 17 и 18 век именно с тях – особено с онези открити на намиращия се съвсем наблизо, днес нанаселен, цикладски остров Керос. Образци от него могат да бъдат видяни в Музея на цикладското изкуство в Атина, а напусналите Гърция, препродавани от търговци на антики и иманяри или отнасяни от европейски дипломати преди освобождението на Гърция от османско робство, се намират в престижни световни музеи водещи сред които са колекциите на Британския и на музея „Ашмолеан”. На Керос е намерено най-старото изображение на музикант – идол изобразяващ мъж, свирещ на арфа.

Морето около Аморгос е с кристално чисти води, а двете безлюдни островчета срещу него, до които през лятото всеки час пътуват каици, осигуряват алтернативно гмуркане за онези, които предпочитат уединението. Плажът Агиос Павлос с неговата пясъчна ивица, продължаваща като подводен риф до островчето Никурия (собственост както повечето земи тук на гръцката църква), напомня повече на карибска лагуна, отколкото на егейски залив. От години морските глъбини около острова привличат гмуркачи от цял свят. Неслучайно френският режисьор Люк Бесон е избрал заливът Света Анна, намиращ се под манастира Хозовиотиса, за да заснеме тук филма „Бекрайна синева” (The Big Blue; Le Grand Bleu, 1988). Във филма единият от двамата герои – сицилианският гмуркач Енцо Молинари – казва на приятеля си: „Бог се намира на дъното на морето. Гмуркам се, за да го открия”. На Аморгос обаче може да се каже, че божественото е навсякъде.

Здравка Михайлова, Атина

Аморгос

Лила Кономара

Аморгос е запазил в устата ми вкусът на първия път. За пръв път видях острова преди повече от трийсет години. Когато призори корабът направи завоя и влезе в залива на Егиали, ме посрещнаха ароматите му: на мащерка, див риган, чубрица, ракита… Тогава не ги знаех с имената им, животът бе само осезания и сетивност. Оставяш им се.

Останах три месеца. Наученото беше за цял живот. Отначало, наблюдавайки. Равновесието на линиите. Неизказаната красота на пълната оголеност на пейзажа. Мъдрото домоустройство на живота. Постепенно и аз прекрачих прага на един забравен свят и навлязох събличайки от себе си излишното. Изоставих стаята и свих гнездо под тамариските. Гмурнах се гола, следвайки линията на слънцето над морската повърхност. Последни бяха захвърлени обувките, краката се научиха отново да събеседват със земята. Пътища тогава нямаше, само настлани с калдъръм пътеки. Хора и животни заедно. Потегляхме компании и се качвахме в селата на високото, съдържателят на таверната известен от предишния ден, за да смогне да омеси хляб, да заколи някоя коза.

По цели нощи продължаваха гуляите с бузуки, баглама, цигулки и лауто[1]. Барове тогава нямаше, сами си правехме забавлението. Пеехме. Краката се подпалваха от танцуване. Видях един островитянин да извива тяло в бавен ориенталски танц, мъж и жена едновременно в едно и също тяло, в същата усмивка. Спах в къщата на старата Анезо с кладенеца под пода в кухнята. Чух вятъра да се промъква през развалините на едно въздушно призрачно село, сякаш висящо от облаците. Видях казани да врят по цели нощи за събора на следващия ден и мъже да хвърлят цепеници в огъня и да разказват истории, пиейки ракия. Залезът ме заварваше неизменно в едно малко кафене с балкон окачен над морската шир. С табела „Гардинели“. Какво означава гардинели, кир Михали? Ще рече птиче , което пее, а и умее да танцува.

Завръщах се много пъти на Аморгос. Към същото заслепление. Към същите пътеки. Срещам моите някогашни аз. Призраци на обични хора. Билки и уханни треви довяват с мелтема спомени от онова време на невинността.                                               

Превод от гръцки: Здравка Михайлова

[1] Лауто – разновидност на лютнята, останала в наследство от венецианското владичество по тези места). – б.пр.

Лила Кономара е гръцка писателка родена в Атина (1960). Следвала е съвременна литература в Париж и е работила като преподавателка във Френския културен институт в Атина. Литературният й дебют с книгата „Макао“ (2002, 2005, 2019) е отличен с награда на сп. „Диавазо“ (2003). Издала е романа „Четири сезона – детайл“ (2004), романа за деца „Точно в 11 и 11′“ (2005), „Възстановката“ (2009), „Вечерята“ (2012) и сборника с разкази „Безпокойствата на геометъра“ (2014). Последният й роман „Картата на света в ума ти“ е издаден през 2018.

Превежда литература от френски, авторка на рецензии в литературния печат.

Αμοργός : о Θεός είναι απέραντο γαλάζιο

Η Αμοργός είναι το ανατολικότερο νησί των Κυκλάδων, απ’ όπου το βλέμμα σε καθαρό καιρό βλέπει προς την Αστυπάλαια, το δυτικότερο νησί των Δωδεκανήσων. Το σχήμα της Αμοργού είναι μακρόστενο, προσανατολισμένο στο νοτιοανατολικό-βορειοδυτικό άξονα. Το νησί έχει απότομες πλαγιές και γενικά κρημνώδες τοπίο. Στην αρχαιότητα η άνθησή του οφειλόταν στη στρατηγική του θέση και στο εύχρηστο λιμάνι των Καταπόλων, το οποίο κατέστησε την Αμοργό βολικό ενδιάμεσο σταθμό στο σταυροδρόμι μεταξύ του Αιγαίου και της Μικρασιατικής ακτής, της Ικαρίας και της Κρήτης. Το πιο εντυπωσιακό αρχιτεκτονικό και θρησκευτικό μνημείο της Αμοργού είναι η Μονή της Παναγίας Χοζοβιώτισσας, το οποίο χρονολογείται της Βυζαντινής εποχής. Η μονή είναι σφηνωμένη στον ασβεστωμένο βράχο ύψους 300 μέτρων και η αρχιτεκτονική της εντυπωσίασε βαθειά τον μελλοντικό αρχιτέκτονα Le Corbusier, όταν επισκέφθηκε το νησί το 1911.

Εδώ ανακαλύφθηκαν ίχνη αρχαίου κυκλαδίτικου πολιτισμού το 1850 από τον Γερμανό αρχαιολόγο Ludwig Ross, διαπρεπή επιστήμονα, ο οποίος εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα μαζί με την αυλή του πρώτου Έλληνα βασιλέα, του Όθωνα, γιού του μετέπειτα βασιλέως της Βαυαρίας και φιλέλληνα Λουδοβίκου Α΄. Τα κύρια ευρήματά του ήταν κυκλαδίτικα ειδώλια, μικρά μαρμάρινα αγαλματίδια, πολλά κεραμικά σκεύη και άλλα αντικείμενα. Η Αμοργός ήταν γνωστή στους Ευρωπαίους περιηγητές του 17^ου και 18^ου αι. ακριβώς χάρη σ’ αυτά τα αγαλματίδια. Σήμερα δείγματα αυτών εκτίθενται στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης στην Αθήνα, ενώ άλλα τα οποία εγκατέλειψαν την Ελλάδα, είτε ως λεία αρχαιοκαπήλων, είτε διακινούμενα από εμπόρους αρχαιοτήτων, είτε βγαλμένα λαθραία πριν από την Απελευθέρωση της Ελλάδας από ευρωπαίους διπλωμάτες στην Υψηλή Πύλη, τώρα αποτελούν μέρος των συλλογών παγκοσμίων μουσείων του εξωτερικού, όπως οι συλλογές κυκλαδίτικων ειδωλίων του Βρετανικού μουσείου και της Βιβλιοθήκης Ashmolean, όπου μπορεί να δει κανείς πολλά ευρήματα από το κοντινό, σήμερα ακατοίκητο, νησί της Κέρου. Εκεί η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως την πιο αρχαία γνωστή γλυπτή μορφή μουσικού, ένα αγαλματίδιο αρπιστή.

Τα νερά της θάλασσας της Αμοργού με τις σμαραγδένιες και τυρκουάζ αποχρώσεις είναι πεντακάθαρα, ενώ, για τους λάτρεις των απομονωμένων παραλιών, τα δύο ακατοίκητα νησάκια στα βορειοδυτικά επικοινωνούν το καλοκαίρι με τη «στεριά» με καϊκι. Η αμμολωρίδα της παραλίας του Αγίου Παύλου, η οποία εκτείνεται υποβρύχια έως το νησάκι της Νικουριάς, θυμίζει πιο πολύ λιμνοθάλασσα στην Καραϊβική παρά τοπίο του Αιγαίου. Επί σειρά ετών τα βάθη της θάλασσας κοντά στο νησί προσέλκυαν δύτες απ’ όλο τον κόσμο. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι ο Γάλλος σκηνοθέτης Luc Besson επέλεξε την παραλία της Αγίας Άννας κάτω από τη Μονή της Χοζοβιώτισσας για τα γυρίσματα της ταινίας του «Απέραντο γαλάζιο» (The Big Blue; Le Grand Bleu, 1988). Ένας από τους πρωταγωνιστές της ταινίας, ο Σικελός δύτης Enzo Molinari, τον οποίο υποδύεται ο Jean Reno λέει στον φίλο του: «Ο Θεός βρίσκεται στο βυθό της θάλασσας. Κάνω καταδύσεις για να τον βρω». Όμως στην Αμοργό μπορεί να πει κανείς ότι ο Θεός βρίσκεται παντού.

Κείμενο και μετάφραση στα ελληνικά Ζντράβκα Μιχάιλοβα

Αμοργός

Λίλα Κονομάρα

Η Αμοργός έχει στο στόμα μου τη γεύση της πρώτης φοράς. Πρωτοαντίκρισα το νησί πριν από τριάντα περίπου χρόνια. Όταν ξημερώματα το καράβι πήρε τη στροφή και μπήκε στον κόλπο της Αιγιάλης, με υποδέχτηκε το άρωμά του: θυμάρι, αγριορίγανη,θρούμπι, λυγαριά… Τότε δεν τα ’ξερα με το όνομά τους, η ζωή ήταν μόνο αισθήσεις. Αφηνόσουν.

Έμεινα τρεις μήνες. Μαθητεία ολόκληρης ζωής. Στην αρχή, παρατηρώντας. Την ισορροπία των γραμμών. Την ασύλληπτη ομορφιά της απόλυτης γύμνιας. Τη σοφή οικονομία του βίου. Σταδιακά δρασκέλισα κι εγώ το κατώφλι εκείνου του ξεχασμένου κόσμου και μπήκα απεκδυόμενη τα περιττά. Εγκατέλειψα το δωμάτιο και φώλιασα κάτω απ’ τα αρμυρίκια. Βούτηξα γυμνή ακολουθώντας τη γραμμή του ήλιου πάνω στη θάλασσα. Τελευταία φύγαν τα παπούτσια, τα πόδια ξανάμαθαν να συνομιλούν με το χώμα. Δρόμοι τότε δεν υπήρχαν, μονάχα λιθόστρωτα μονοπάτια. Άνθρωποι και ζώα μαζί. Ξεκινάγαμε παρέες κι ανεβαίναμε στα χωριά, ο ταβερνιάρης ειδοποιημένος από την προηγουμένη, να προλάβει να ζυμώσει ψωμί, να σφάξει κανένα κατσίκι.

Όλη νύχτα κράταγε το φαγοπότι με μπουζούκια, μπαγλαμάδες, βιολιά και λαούτα. Μπαρ τότε δεν υπήρχαν, τη διασκέδασή μας μόνοι μας τη φτιάχναμε. Τραγουδούσαμε. Ανάβανε τα πόδια απ’ το χορό. Είδα ένα νησιώτη να χορεύει έναν αμανέ, άντρας και γυναίκα μαζί στο ίδιο σώμα, στο ίδιο χαμόγελο. Κοιμήθηκα στο σπίτι της γριάς Αννεζώς με το πηγάδι κάτω απ’ το πάτωμα της κουζίνας. Άκουσα τον αέρα να τρυπώνει από τα χαλάσματα σ’ ένα χωριό αερικό, κρεμασμένο απ’ τα σύννεφα. Είδα καζάνια να βράζουν όλη νύχτα για το πανηγύρι της επομένης και τους άντρες να ρίχνουν ξύλα στη φωτιά και να λένε ιστορίες πίνοντας ρακές. Το ηλιοβασίλεμα μ’ έβρισκε πάντα σ’ ένα καφενεδάκι που το μπαλκόνι του κρεμόταν στη θάλασσα. Επιγραφή «Το γαρδινέλι». Τι πάει να πει γαρδινέλι, κύριε Μιχάλη; Πάει να πει πουλί που τραγουδά και ξέρει και χορεύει.

Επέστρεψα πολλές φορές στην Αμοργό. Στο ίδιο θάμβος. Στα ίδια μονοπάτια. Συναντώ τους αλλοτινούς εαυτούς μου. Φαντάσματα αγαπημένων. Βοτάνια και μυρωδικά φέρνουν με το μελτέμι μνήμες εκείνης της εποχής της αθωότητας.

Η Λίλα Κονομάρα γεννήθηκε στην Αθήνα (1960). Σπούδασε σύγχρονη λογοτεχνία στο Παρίσι και εργάστηκε ως καθηγήτρια στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών. Ως λογοτέχνης πρωτοεμφανίστηκε το 2002 με το βιβλίο Μακάο (2002, 2005, 2019), για το οποίο τιμήθηκε με το βραβείο πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα του περιοδικού ΔΙΑΒΑΖΩ. Έχει εκδόσει το μυθιστόρημα Τέσσερις εποχές – Λεπτομέρεια (2004), το παιδικό μυθιστόρημα Στις 11 & 11’ ακριβώς (2005), Η αναπαράσταση (2009), Το δείπνο (Κέδρος, 2012) και Οι ανησυχίες του γεωμέτρη (Κέδρος, 2014). Το 2018 εκδόθηκε το μυθιστόρημά της Ο χάρτης του κόσμου στο μυαλό σου.

Μεταφράζει γαλλική λογοτεχνία και αρθρογραφεί σε εφημερίδες και λογοτεχνικά περιοδικά.