„Хагабула“

Тодор П. Тодоров

Кондор се спуска над океана. Едва докосва водата – прохлада, благодат. Всичко свети – крилата и небето, вълните, лумнали в пламъци. Бяло платно блести в синевата. У дома ленен чаршаф повтаря същия рефрен, подухван от вятъра. Две тихи ръце, аромат на сапун и пролет. И конецът на времето – в дланта на дете. Изгряват земята, небето, дъждът, всяко стръкче трева. Божурът се разтваря за слънцето. Лъхва повей, потреперва игликата, пчела каца в синия цвят. Капка роса се таи в листото на ореха. Дете сънува пеперуди, озарени от мълния. Някой бяга. Следобедът спуска жалузи над житата, става късно. Жена плаче, окъпана в луна. Звезди огряват висините, светулки рисуват нощта. Лятото е майка и светът няма край. Но ето, нещо тъмнее. Кондорът търси сушата, сянка пленява крилете му. Самотен кораб потъва в морето. Всичко е далеч – младостта, часовете, годините. Само Испания е вечна, никога забравена. Гръм изяжда съня на рибата, погълнала корабокрушенец. В сърцето на тигъра се ражда елен. Студен циклон пори степта, подгонва вълци, жерави, змии. Пустошта се разклаща, нещо в тайгата мълчи. Завързват лодките в пристанището. Вятърът шепне черна молитва, рибарите надяват ботуши. Тъмна луна изгрява – слънце от мрак. И ето, нощ връхлита от онзи свят в този. Хагабула навсякъде.

***

Ернан пресича площада сред уханията от сергиите на цветарите, усмихва се на една жена, която в този момент отваря прозореца, а после, милван от утринните лъчи, изчезва в малките улички. Когато излиза пред сградата на университета, забелязва там фигурата на своя приятел Салгадо. Лицето му е обърнато към висините, към слънцето и причудливите облаци. Двамата посещават лекции по латински и астрономия, но Салгадо владее още два езика, умее да води служебна кореспонденция, запознат е с бюрократичните ритуали на монархията. С лекота се справя с обноските в обществото – вече е представен в двора на Негово Величество. По всичко личи, че се готви за държавна кариера. Но още от малък сърцето му пази друга тайна. Друга мечта. Често, докато момчетата воюват с пръчки или мятат камъни, Салгадо съзерцава мравуняци и гнезда, следва дирите на охлюви и червеи. Наблюдава полета на птиците, чертае карти на небесни пътища. Вярва, че има други езици, които знаят повече. Вълнуват го буквите на Египет и Вавилон. В белезите на кълвача по дървесната кора чете азбука. Сравнява клинописа на шумерите с чертите, нарисувани от клюнове, с резкѝте, оставени от ноктите на диви зверове. Големият език е на земята и небето, казва Салгадо, и подслушва вътрешния глас на природата. Съществуват истини, несънувани от човешкия род. Истини, изричани от писъците на нощни птици, от воя на вълците, от рева на мечките. Съществува мъдрост, написана в прахта от похода на буболечките и от полета на пеперудите над тях, мисли Салгадо.

***

Ернан се събужда късно. Слънцето отдавна огрява улиците, градът жужи нетърпеливо. Опитва се да отвори очи, но главата му тежи, възглавницата е мека и дълбока, от прозореца струи топлина. Отпуска се, като оставя случайните звуци на Саламанка да гъделичкат слуха му все по-далечни – силуети на полуизречени думи, сенки от улични шумове, претопеният екот на нещата. Зад притворените му клепачи изникват образи и картини от други светове, преситени от цвят, вкус и аромати, от спомени или предчувствия. Тялото му олеква и той забравя града, забравя Салгадо, потъва.

И ето го, върви по улицата към пазара. Слепец свири на лютня в уличката на бижутерите. Жена простира червена риза, от близкия двор ухае на лавандула. Касапинът реже месото на улицата и кръвта се стича на струйки в канала. Кучета притичват, близват бързо червената локва, приближават тезгяха, но месарят крясва нещо, замахва със сатъра и псетата се разбягват. Мъж тича в другия край на улицата. Бяла птица прелита край една от кулите на катедралата. Ернан завива и ето: пазарът се възправя от нищото подобно на мираж. От сергиите се надигат букети от миризми и се вплитат в сложни въздушни фигури – призраци на желания, – после се разбягват невидими сред всеобщата глъч. Мустакат мъж продава зайци, по-нагоре по пътя спира каруца. Още няколко крачки и над главата на Ернан се къса въже, макарата се завърта и кофа с вода се търкулва току пред него. Преди да се стовари с трясък върху калдъръма, тя се обръща във въздуха и го облива с хладен дъжд. Дрехите му прогизват, но слънцето гали нежно кожата му. Черна жена продава люляк. И се смее – на него ли или на някоя шега, той не разбира. Цигани предлагат ябълки, плодовете греят в червено. Мъже и жени подвикват след минувачите.

Вижда я до кошниците с мак. Макар косите ѝ да са черни сега, разпознава същите зелени очи. Босите крака. Усмивката. Леките движения. Бялата кожа. Тя прави стъпка напред, разтваря длан пред очите му. И Ернан се събужда.

Преваля пладне, слънцето е забодено в средата на небосвода. Той се измъква от леглото, облича се и излиза. Тялото му е отпуснато след дългия сън и той крачи бавно, оставя лъчите да сгреят костите, да пробудят постепенно ума и сетивата му. Свежият въздух изпълва дробовете, а уханието на печено месо и риба разбуждат апетита му. В края на пазара се намира „Жадната щука“ – таверна, където често обядват със Салгадо – и Ернан се запътва натам, предвкусвайки насладата от топлите ястия. Да сърбаш с лъжица яхнията, да пийваш гъсто вино, докато навън се пазарят търговци, притичват деца, чужденци кръстосват улицата, непознати жени се усмихват, кучета преследват каруците, а слънцето танцува по покриви и прозорци, спуска се косо и свети сред пъстрото стълпотворение – колко радост за очите и стомаха. Гледката може да се наблюдава с часове от „Жадната щука“ – да ти стане приятно, че си част от този щастлив и ведър град, че си част от съня на Саламанка. С подобни мисли в главата Ернан се отправя към пазара, но само след няколко крачки ухото му долавя песен, спомен, сън – нещо сграбчва сърцето и стисва гърлото му. Той замръзва насред улицата и обръща глава. И ето го, слепеца с лютнята и скръбта си, разказващ за убийства и екстази в свят без очи. Един самотен странник, просяк на слънчевата улица на бижутерите, който говори езика на струните, прокарвайки пръсти по чудния инструмент. Ернан отминава, опитва се да преглътне внезапната тъга, която дави апетита му, но образът на слепеца не го оставя – все едно е срещнал другар от забравено минало, баща или брат от далечна, изгубена в детството родина. Продължава нататък смутен, вдига глава, а над него жена простира червена риза, вятърът развява косите ѝ. Аромат на лавандула гъделичка ноздрите му. Вече съм бил тук, мисли Ернан, но къде?

Когато касапинът замахва със сатъра и кръвта плисва по каменната улица, си спомня. Всичко е червено. И кръвта, и месото, и ризата, и очите на зайците, и ябълките, и песента на слепеца. Всички неща са съшити с невидим конец, червена нишка събира света. Градът е алена мозайка, редена от някого насън. Ернан се задъхва и бърза напред, кръвта блъска в слепоочията му. Но ето, друг мъж тича в отсрещния край на улицата, бяла птица се спуска край катедралата – в горещия камък на кулата за миг се отпечатва червената ѝ сянка. По-нататък някой продава зайци – очите им горят, рубинени залези в плътта. Той чува свистене, нещо просвирва над главата му, дървено ведро се откача от въжето си, премята се във въздуха, залива го с вода и се търкулва по калдъръма, оставяйки малка сива локва пред краката му. А в нея – червено венчелистче, захвърлено от вятъра.

Ернан повдига глава и среща погледа на жената с черната кожа, продавачката на люляци. Но тя не го забелязва, очите ѝ преминават невиждащи през хора и предмети, докато се смее на някаква шега, изречена от продавача на бадеми. Малко по-нагоре цигани предлагат шумно ябълки. Плодовете блестят на слънцето, сочни и червени като изваяни от разказвач на приказка в студена зимна нощ. До тях, наредени в кошница, се поклащат макове. А пред кошницата е тя – усмихва се досущ като насън, пристъпва с боси бели нозе, едва докосва земята. На Ернан му се струва, че стъпва във въздуха. Гарвановите ѝ коси се спускат свободно по тялото, докато протяга ръка и разтваря длан пред очите му.
– Ела – казва му тя.

***

Олеквам, казах си. Всичко олеква. Сякаш нещо се беше разтворило и светът изведнъж се озари в онази яснота, за която говореше татко. Виждах невинността на живота за първи път. Обзе ме чувство на радост, на неочаквано щастие. Като че ли бях напуснала себе си, най-сетне усещах как всичко се пробужда, протяга се и минава през мен. Колко необозрима, колко крехка беше вселената. За миг помислих, че полудявам. Бях се изправила и тичах с всички сили напред. Нямаше болка. Страданието беше останало зад мен. Знаех, че ще ме настигне, но няма да е сега. Чувах стъпките на немските стражи, все едно бяха на педя зад гърба ми, долавях пукота на сухите клони, прекършени от ботушите им. Чувах въздишките на тревите, галени от нощния вятър. В същото време всичко беше безкрайно далеч. Не спирах да бягам, пейзажът покрай мен се сменяше толкова бързо, че се размиваше в зелена мъгла, добивайки все нови и нови очертания. Скали, реки, долини се спускаха като бързей край очите ми. Въпреки че беше тъмно като в рог, виждах всичко съвършено ясно. Не го ли правеше мракът още по-отчетливо, още по-живо? Чувствах, че нозете ми се отделят от земята и че политам, носена от безтегловността на самия въздух. Усещах топлината на звездните лъчи, иначе студени и безразлични. Помилвана и благословена от нощта. Чувах как гъбите пробиват влажната почва, как змиите се свиват на кълбо зад скалата, докато минавам, как бие заешкото сърце и как диша дървото. Чувах прибоя на морето и последния вик на моряка преди да потъне в бурята, макар да бяха на стотици левги оттук. Чувах целувките на непознати любовници, смеха на самотник, спускащ се в този час от пазара в Саламанка към градската кула. Чувах как котка сънува птици и как палачът се страхува от конец.

***
Няколко седмици живях като див звяр, криех се по дупки в дърветата, ноктите ми пораснаха дълги и криви, косата ми почерня до гарваново. Нощем се покатервах на някой клон и с часове наблюдавах луната. Най-сетне заприличах на истинска вещица. Денем избягвах пътищата, лазех в сенчести пещери и скални дупки, придвижвах се по короните на дърветата, а подир залез избирах най-трудно проходимите пътеки, изкачвах се по хълмове и била, оглеждах сънливите селца, притихналите градове и огрените от луната долини под мен. Внимавах. През цялото време внимавах и слушах. Чувах самотната песен на улулицата, чувах как вятърът троши сухите листа, как сиянието на месечината докосва съня на моряка, как мълчи нощта. Бях на покрива на „Нотр Дам“, бях раковина на върха на пустинна дюна, в която вие прибоят на отдавна пресушено море, бях сянка на гарван, бях гигантска риба в дълбините на черен океан, бях сънят на флорентинеца, на когото се присънваше как строи най-красивата базилика в Рим. Бях в планината Харц, където се събират всички вещици, научих тайните на въздуха и на земята, видях очите на огъня и скръбта на онова, което остава неродено. Най-сетне извисена, безстрашна. Менях образа си, както се мени ликът на пенлива вълна. Добих сили – плашещи, великолепни сили. Познавах хора по всички краища, които ме знаеха с различни лица.

За автора

Тодор Π. Тодоров е роден през 1977 г. в София, е доктор по философия и преподавател във Философски факултет на Софийски университет „Св. Климент Охридски“. Специализира в Германия и през 2005 г. защитава докторска дисертация върху латинската рецепция на Авицена през XIII век. Изследванията му са в областта на историята на философията, философията на Средновековието и Ренесанса и арабската средновековна философия. Преподавателската му и изследователска дейност е свързана също така с философия и култура на медиите.

Медиен наблюдател и експерт към Фондация „Медийна демокрация“.

Също така е фотограф, води курс по културна и социална теория и история на фотографията в специалност „Културология“ на СУ. Автор е на книгите „Приказки за меланхолични деца“ (сборник с разкази и фотографии, Сиела 2010), „Винаги нощта“ (Сиела 2012), немско издание със заглавие: Hexen, Mörder, Nixen, Dichter… (Frankfurt am Main 2012). Носител е на награда „Рашко Сугарев“ за най-добър къс разказ (2010) за разказа „Ван Гог в Париж“.

Публикува коментари, анализи, преводи и художествени текстове в сп. „Родна реч“, „Ах, Мария“, „Алтера“, „Алтера Академика“, „Християнство и култура“, „Критика и хуманизъм“, „Литературен вестник“, Granta Online, вестниците „Дневник“, „Стандарт“, „Философски вестник“, „Култура“ и други специализирани издания, сборници и антологии.

Любител и идеолог на нощното четене (вж. „Нощното четене”, сп. „Алтера” 4/2006)

Автор е на десетки научни статии, есета, публицистични материали, разкази, стихотворения и фотографии. Негови текстове и снимки са помествани във всекидневната преса, литературни списания и други специализирани издания. Негови разкази и книги са превеждани на английски, немски, хърватски, гръцки, в момента се превеждат на албански.

Дебютният му роман „Хагабула“ (2023, изд. „Жанет 45“) бе отличен миналата година с Националната награда „Тринайсет века България“. Председателката на журито проф. Миглена Николчина коментира по този повод: „Един трябваше да спечели и това е „Хагабула“ на Тодор П. Тодоров. „Един роман, който ние смятаме, че е събитие, с оглед на стила, на необичайността на погледа, на оригиналността на почерка, на историческата дълбочина“.

В началото на април „Хагабула“ получи в Брюксел една от петте специални награди за литература на Европейския съюз. Голямата награда бе присъдена на датския автор Тис Йорнтофт за романа му „Jordisk“, а другите четирима автори отличени със специални награди са от Исландия, Словения, Нидерландия и Германия. Наградата за литература на Европейския съюз е ежегодна инициатива, започнала през 2009 г., в рамките на която се отличават най-добрите новопоявили се европейски автори. Наградата е част от европейската програма “Творческа Европа”.

Αποσπάσματα από το μυθιστόρημα «Χαγκαμπούλα»

Τόντορ Π. Τόντοροβ

Ένας κόνδορας κάνει βουτιά πάνω από τον ωκεανό. Μόλις που αγγίζει το νερό – δροσιά, ευλογία. Τα πάντα εκπέμπουν φως: τα φτερά και ο ουρανός, τα κύματα που λες και φουντώνουν στις φλόγες. Λευκό πανί λαμπυρίζει στο απέραντο γαλάζιο τοπίο. Στο σπίτι ένα λινό σεντόνι επαναλαμβάνει το ίδιο μοτίβο, στην πνοή του ανέμου. Δύο ήρεμα χέρια, άρωμα σαπουνιού και άνοιξης. Και το νήμα του χρόνου – στην παλάμη ενός παιδιού. Ανατέλλουν η γη, ο ουρανός, η βροχή, το κάθε χορταράκι. Η παιώνια ανθίζει στον ήλιο. Φυσάει απαλό αεράκι, τρεμοπαίζει η πρίμουλα, μια μέλισσα κάθεται πάνω στο μπλε άνθος. Μια δροσοσταλιά λουφάζει στο φύλλο της καρυδιάς. Ένα παιδί ονειρεύεται πεταλούδες φωτισμένες από αστραπή. Κάποιος τρέχει. Το απόγεμα κατεβάζει στόρια πάνω από τα σταροχώραφα, είναι αργά. Μια γυναίκα κλαίει λουσμένη στο φεγγαρόφωτο. Άστρα φωτίζουν τα ύψη, πυγολαμπίδες ζωγραφίζουν τη νύχτα. Το καλοκαίρι είναι μητέρα και ο κόσμος είναι απέραντος. Όμως να που κάτι σκοτεινιάζει. Ο κόνδορας ψάχνει τη στεριά, σκιά αιχμαλωτίζει τα φτερά του. Μοναχικό καράβι βυθίζεται στη θάλασσα. Όλα φαντάζουν μακρινά – η νιότη, οι ώρες, τα χρόνια. Μονάχα η Ισπανία είναι παντοτινή, ποτέ δεν λησμονείται. Βροντή καταβροχθίζει τον ύπνο του ψαριού που κατάπιε έναν ναυαγό. Στην καρδιά της τίγρης γεννιέται ελάφι. Κρύος κυκλώνας σαρώνει τη στέπα, παίρνει στο κατόπι  λύκους, γερανούς, φίδια. Η ερημιά τραντάζεται, κάτι μεσ’ τη τάιγκα σωπαίνει. Δένουν τις βάρκες στο λιμάνι. Ο αέρας ψιθυρίζει μαύρη προσευχή, οι ψαράδες φορούν μπότες. Σκοτεινό φεγγάρι ανατέλλει – ένας ήλιος από σκοτάδι. Και να που η νύχτα ορμάει από τον πέρα κόσμο σε αυτόν εδώ. Χαγκαμπούλα παντού.

***

Ο Ερνάν διασχίζει την πλατεία ανάμεσα στις μυρωδιές των πάγκων των ανθοπωλών, χαμογελάει σε μια γυναίκα, η οποία τη στιγμή εκείνη ανοίγει το παράθυρο, και ύστερα, κάτω από το χάδι των πρωινών ηλιαχτίδων εξαφανίζεται στα νει στενά σοκάκια. Όταν βγαίνει μπροστά στο κτήριο του πανεπιστημίου διακρίνειεκεί τη φιγούρα του φίλου του Σαλγκάδο. Το πρόσωπό του είναι στραμμένο προς τους ουρανούς, προς τον ήλιο και τα αλλόκοτα σύννεφα. Οι δυό τους παρακολουθούν μαθήματα λατινικών και αστρονομίας, όμως ο Σαλγκάδο κατέχει άλλες δύο γλώσσες, έχει τις δεξιότητες να συντάσσειυπηρεσιακή αλληλογραφία, γνωρίζει τις γραφειοκρατικές τελετουργίες της μοναρχίας. Με ευκολία  τα καταφέρνει με τους τρόπους της καλής κοινωνίας – ήδη τον έχουν παρουσιάσει στην αυλή της Αυτού Μεγαλιότητος. Τα πάντα δείχνουν ότι προετοιμάζεται για να σταδιοδρομήσει ως δημόσιος λειτουργός. Αλλά ακόμα από τα μικράτα του η καρδιά του φυλάει άλλο μυστικό. Ένα άλλο όνειρο. Συχνά, ενώ τα αγόρια πολεμούν με βέργες, ή παίζουν πετροπόλεμο, ο Σαλγκάδο ατενίζει μυρμηγκοφωλιές ή φωλιές πουλιών, παρακολουθεί τα ίχνη των σαλιγκαριών και των σκουληκιών. Παρακολουθεί το πέταγμα των πουλιών, χαράσσει χάρτες των ουράνιων διαδρομών. Πιστεύει πως υπάρχουν άλλες γλώσσες, οι οποίες γνωρίζουν περισσότερα. Τον συγκινούν τα συγγράμματα της Αιγύπτου και της Βαβιλωνίας. Στα σημάδια του δρυοκολάπτη πάνω στον φλοιό των δένδρων αποκρυπτογραφεί αλφάβητο. Συγκρίνει την κλινοειδής γραφή των Σουμερίων με τις χαραγματιές που ζωγραφίζουν τα ράμφη των πουλιών ή  που έχουν αφήσει τα νύχια άγριων θηρίων. Η μεγάλη γλώσσα είναι εκείνη της γης και του ουρανού, λέει ο Σαλγκάδο, και αφουγκράζεται κρυφά την εσωτερική φωνή της φύσης. Υπάρχουν αλήθειες που το ανθρώπινο είδος δεν τις έχει ονειρευτεί. Αλήθειες, οι οποίες αρθρώνονται από τα κρωξίματα των νυχτοπουλιών, από το αλύχτισμα των λύκων, από το γρύλισμα των αρκούδων. Υπάρχει σοφία γραμμένη στη σκόνη από την πορεία των ζουζουνιών και από το πέταγμα των πεταλούδων πάνω τους, σκέφτεται ο Σαλγκάδο.

***

Ο Ερνάν ξυπνάει αργά. Ο ήλιος εδώ και ώρα φωτίζει τους δρόμους, η πόλη τιτιβίζει ανυπόμονα. Προσπαθεί να ανοίξει τα μάτια, αλλά το κεφάλι του είναι βαρύ, το μαξιλάρι μαλακό και βαθύ, από το παράθυρο εισβάλει  ορμητικάη ζέστη. Χαλαρώνει αφήνοντας τους τυχαίους ήχους της Σαλαμάνκα να γαργαλάνε την ακοή του, όλο και πιο μακρινοί – σιλουέτες λέξεων μισοπιωμένων, σκιές θορύβων από το δρόμο, ένα χωνευτήρι ήχων των πραγμάτων. Πίσω από τις μισόκλειστες βλεφαρίδες του προβάλλουν μορφές και εικόνες από άλλους κόσμους, χορτάτες από χρώμα, γεύση και ευωδιές, από αναμνήσεις ή προαισθήματα. Το σώμα του γίνεται ανάλαφρο και εκείνος ξεχνάει την πόλη, ξεχνάει τον Σαλγκάδο, βυθίζεται.

Και να τονε, περπατάει στο δρόμο προς το παζάρι. Ένας τυφλός παίζει λαούτο στο δρομάκι των κοσμηματοπωλών. Μια γυναίκα απλώνει κόκκινο πουκάμισο, από τον αυλόγυρο δίπλα μοσχοβολάλεβάντα. Ο χασάπης κόβει το κρέας στον δρόμο και το αίμα κυλάσε ρυάκια στο χαντάκι. Σκυλιά τρέχουν πέρα-δώθε, γλείφουν βιαστικά την κόκκινη λιμνούλα, πλησιάζουν στον πάγκο, όμως ο χασάπης κάτι φωνάζει, κάνει μια απότομη κίνηση με τον μπαλτά και τα σκυλιά σκορπίζουν τρέχοντας. Ένας  άνδρας τρέχει στην άλλη άκρη του δρόμου. Άσπρο πουλί πετάει διπλά σε έναν από τους πυργίσκους του καθεδρικού. Ο Ερνάν στρίβει και να την: η αγορά ξεπροβάλλει  από το τίποτα σαν οπτασία. Από τους πάγκους αναδύονται μπουκέτα μυρωδιών και κάνουν πλοχμούς από περίπλοκες αέριες φιγούρες– φαντάσματα επιθυμιών, – ύστερα σκορπίζουν αόρατες ανάμεσα στη γενική οχλοβοή. Ένας μουστακαλήςπουλάει κουνέλια, λίγο πιο πάνω στο δρόμο σταματάει ένα κάρο. Πάνω από το κεφάλι του Ερνάν κόβεται ένα σχοινί, ο τροχαλίας γυρίζει και μια καρδάρα με νερό κατρακυλάει μπροστά του. Πριν προσγειωθεί με πάταγο πάνω στο καλντερίμι, ο κάδος αναποδογυρίζεται στον αέρα και τον περιχύνει με χλιαρή βροχούλα. Τα ρούχα του γίνονται μούσκεμα, αλλά ο ήλιος χαϊδεύει τρυφερά την επιδερμίδα του. Μαύρη γυναίκα πουλάει πασχαλιές. Και γελάει – μήπως στον ίδιο ή σε κάποιο αστείο, εκείνος δεν κατάλαβε. Τσιγγάνοι προσφέρουν μήλα, τα φρούτα λάμπουν σε κόκκινο χρώμα. Άνδρες και γυναίκες φωνάζουν πίσω από τους περαστικούς.

Τη βλέπει δίπλα στο καλάθι με παπαρουνόσπορο. Παρόλου που τα μαλλιά της τώρα είναι μαύρα, αναγνωρίζει τα ίδια πράσινα μάτια. Τα ξυπόλητα πόδια. Το χαμόγελο. Τις ανάλαφρες κινήσεις. Την λευκή επιδερμίδα. Εκείνη κάνει ένα βήμα μπρος, ανοίγει την παλάμη της μπροστά στα μάτια του. Και ο Ερνάν ξυπνάει. Έχει περάσει το μεσημέρι, ο ήλιος είναι καρφωμένος  στη  μέση του ουράνιου θόλου. Εκείνος γλιστράει  από το κρεβάτι, ντύνεται και βγαίνει έξω. Το σώμα έχει χαλαρώσει  μετά από τις πολλές ώρες ύπνου και περπατάει αργά, αφήνει τις ηλιαχτίδες να ζεσταίνουν τα κόκαλά του, να ξυπνήσουν σιγά-σιγά το μυαλό και τις αισθήσεις του. Ο φρέσκος αέρας γεμίζει τα πνευμόνια του, ενώ η τσίκνα ψημένου κρέατος και ψαριού ανοίγει την όρεξή του. Στην άκρη του παζαριού βρίσκεται «Το διψασμένο χέλι», μια ταβέρνα όπου συχνά τρώνε για μεσημέρι με τον Σαλγκάδο και ο Ερνάν κατευθύνεται προς τα εκεί, διαισθανόμενος την απόλαυση των ζεστού μαγειρεμένου φαγητού. Να ρουφάς με το κουτάλι το γιαχνί, να πίνεις γουλιά γουλιά το παχύρρευστο κρασί, ενώ απ’ έξω κάνουν παζάρια οι έμποροι, τρέχουν παιδιά, ξένοι διασχίζουν τον δρόμο, άγνωστες γυναίκες χαμογελούν, σκυλιά κυνηγούν τα κάρα κι ο ήλιος  χορεύει πάνω σε στέγες και σε παράθυρα, χαμηλώνει λοξά και λάμπει ανάμεσα στον πολύχρωμο συνωστισμό – τι χάρμα οφθαλμών και στομάχου. Το θέαμα αυτό μπορεί να το παρακολουθεί κανείς με τις ώρες από «Το διψασμένο χέλι» – να χαίρεσαι πως αποτελείς μέρος αυτής της ευτυχισμένης και ανέμελης πόλης, πως είσαι μια ψηφίδα του ονείρου της Σαλαμάνκα. Με τέτοιες σκέψεις στο μυαλό ο Ερνάν κατευθύνεται προς το παζάρι, όμως μετά από λίγα και μόνο βήματα το αυτί του πιάνει ένα τραγούδι, ανάμνηση, όνειρο – κάτι αρπάζει την καρδιά του και σφίγγει το λαιμό του. Εκείνος απομένει στήλη άλατοςστη μέση του δρόμου και γυρίζει το κεφάλι. Και να ΄τος ο τυφλός με το λαούτο και τη λύπη του, που αραδιάζει ιστορίες για φόνους και έκσταση σε έναν αόμματο κόσμο. Ένας μοναχικός ξένος, ζητιάνος στον ηλιόλουστο δρόμο των κοσμηματοπωλών, ο οποίος μιλά τη γλώσσα των χορδών, περνώντας τα δάχτυλά του στο θαυμαστό μουσικό όργανο. Ο Ερνάν προσπερνάει, προσπαθεί να καταπιεί την απότομη λύπη, που καταλαγιάζει  την όρεξή του, αλλά η μορφή του τυφλού δεν τον αφήνει – σαν να έχει συναντήσει κάποιον σύντροφο από το παρελθόν, πατέρα ή αδερφό από μια μακρινή πατρίδα χαμένη στα παιδικά του χρόνια. Συνεχίζει πιο πέρα ταραγμένος, σηκώνει το κεφάλι, ενώ πάνω του μια γυναίκα απλώνει κόκκινο πουκάμισο, ο αέρας ανακατεύει τα μαλλιά της. Το άρωμα λεβάντας γαργαλάει τα ρουθούνια του. Ήδη ήμουν εδώ, σκέφτεται ο Ερνάν, όμως πού; Όταν ο χασάπης κάνει απότομη κίνηση με τον μπαλτά και το αίμα αναβλύζει στο καλντερίμι του δρόμο, εκείνος θυμάται. Τα πάντα είναι κόκκινα…

Και το αίμα, και το κρέας, και το πουκάμισο, και τα μάτια των κουνελιών, και τα μήλα, και το τραγούδι του τυφλού. Όλα τα πράγματα είναι συραμμένα με μια αόρατη κλωστή, κόκκινο νήμα ενώνει τον κόσμο. Η πόλη είναι ένα άλικο ψηφιδωτό, τοποθετημένο από κάποιον που ονειρεύεται μέσα στον όνειρό του σε ενύπνια κατάσταση. Ο Ερνάν λαχανιάζει και προχωράει βιαστικά, το αίμα χτυπά στα μηνίγγια του. Αλλά να που άλλος ένας άνδρας τρέχει στην απέναντι άκρη του δρόμου, άσπρο πουλί χαμηλώνει δίπλα στον καθεδρικό ναό – πάνω στη καυτή πέτρα του πύργου για μια στιγμή αποτυπώνεται η κόκκινη σκιά του. Πιο πέρα κάποιος πουλάει κουνέλια – τα μάτια τους καίνε, είναι σαν ρουμπινένια ηλιοβασιλέματα μεσ’ τη σάρκα. Εκείνος ακούει έναν συριστικό ήχο, κάτι σφυρίζει πάνω από το κεφάλι του, μια ξύλινη καρδάρα κόβεται από το σχοινί της, αναποδογυρίζει στον αέρα, τον περιχύνει με νερό και κατρακυλά στο καλντερίμι, αφήνοντας μια μικρή γκρίζα λιμνούλα μπροστά στα πόδια του. Και μέσα της – ένα κόκκινο πέταλο λουλουδιού, πεταμένο από τον αέρα.

Ο Ερνάν σηκώνει το κεφάλι και συναντά το βλέμμα της γυναίκας με το σκουρόχρωμο δέρμα, εκείνης που πουλάει πασχαλιές. Αυτή όμως δεν τον έχει προσέξει, τα μάτια της τον προσπερνούν, χωρίς να βλέπουν τονκόσμο και τα αντικείμενα, ενώ γελάεισε κάποιο αστείο που έχει πει ο πωλητής αμυγδάλων. Λίγο πιο πάνω τσιγγάνοι διαλαλούν φωναχτά την πραμάτειά τους –  μήλα. Τα φρούτα γυαλίζουν στον ήλιο, ζουμερά και κόκκινα σαν λαξευμένα από αφηγητή παραμυθιού σε μια κρύα νύχτα του χειμώνα. Δίπλα τους, ταχτοποιημένες σε καλάθι, σαλεύουν παπαρούνες. Και μπροστά στο καλάθι είναι εκείνη  – χαμογελάει σαν σε όνειρο, κάνει ένα βήμα με τα ξυπόλητα λευκά πόδια της, σαν να μην αγγίζει τη γη. Του Ερνάν του φαίνεται σαν να πατάει στον αέρα. Τα μαύρα της κορακίσια μαλλιά πέφτουν ελεύθερα στους ώμους της, ενώ εκείνη απλώνει το χέρι και ανοίγει την παλάμη της μπροστά στα μάτια του: – Έλα – του λέει εκείνη.

***

Γίνομαι ανάλαφρη, είπα στον εαυτό μου. Τα πάντα γίνονται ανάλαφρα. Σαν κάτι να είχε διαλυθεί και ο κόσμος ξαφνικά να έχει φωτιστεί από εκείνη τη διαύγεια για τη οποία μιλούσε ο μπαμπάς. Έβλεπα την αθωότητα της ζωής για πρώτη φορά. Με κατέλαβε αίσθηση χαράς, αναπάντεχης ευτυχίας. Σαν να είχα εγκαταλείψει τον εαυτό μου, επιτέλους ένιωθα τα πάντα να ξυπνούν, να τεντώνονται και να περνάνε μέσα από μένα. Πόσο θεόρατο, πόσο εύθραυστο ήταν το σύμπαν. Για μια στιγμή μου πέρασε από το μυαλό η σκέψη πως τρελαίνομαι. Είχα σηκωθεί και έτρεχα με όλες μου τις δυνάμεις. Δεν υπήρχε πόνος. Τα βάσανα είχαν μείνει πίσω. Ήξερα πως θα με προλαβαίνανε, αλλά δεν θα ήταν τώρα. Άκουγα τα βήματα των Γερμανών φρουρών, λες και βρίσκονταν καταπόδας μια ανάσα πίσω από την πλάτη μου, άκουγα αμυδρά τους ήχους των ξεραμένων κλαριών, σπασμένων κάτω από τις μπότες τους. Άκουγα τους στεναγμούς των χορταριών χαϊδεμένα από την απόγειο αύρα. Ταυτόχρονα όλα ήταν πάρα πολύ μακρινά. Δε σταματούσα να τρέχω, το τοπίο γύρω μου άλλαζε τόσο γρήγορα που διαλυόταν σε μια πράσινη αντάρα, αποκτώντας όλο νέα και πιο νέα περιγράμματα. Βράχια, ποτάμια, κοιλάδες έτρεχαν μπροστά στα μάτια μου. Παρόλο που ήταν θεοσκότεινα, σαν στου βοδιού το κέρατο, έβλεπα τα πάντα πολύ ξεκάθαρα. Μήπως το σκοτάδι έκανε τα πάντα πιο ευκρινή, ακόμα πιο ζωντανά; Αισθανόμουν τα πόδια μου να ξεκολλάνε από τη γη και πως  υπερίπτωμαι από την έλλειψη βαρύτητας του ίδιου του αέρα. Ένοιωθα τη ζεστασιά της αστροφεγγιάς, κατά τ’ άλλα κρύα και αδιάφορη. Χαϊδεμένη και ευλογημένη από τη νύχτα. Άκουγα τα μανιτάρια να τρυπάν το υγρό χώμα, τα φίδια να κουλουριάζουν πίσω από τον βράχο όταν περνούσα, να χτυπάει η καρδιά του λαγού και να ανασαίνει το δένδρο. Άκουγα τον φλοίσβο της θάλασσας και την τελευταία κραυγή του ναύτη πριν καταποντιστεί στην καταιγίδα, κι ας ήταν όλα αυτά χιλιάδες λεύγες μακριάαπό΄δω. Άκουγα τα φιλιά άγνωστων εραστών, το γέλιο μοναχικού ανθρώπου, ο οποίος κατέβαινε εκείνη την ώρα από την αγορά της Σαλαμάνκα προς τον πύργο της πόλης. Άκουγα τη γάτα να ονειρεύεται πουλιά και τον δήμιο να φοβάται την κλωστή.

***

Μερικές εβδομάδες ζούσα σαν αγρίμι, κρυβόμουν σε κουφάλες δένδρων, τα νύχια μου μεγάλωσαν, μακριά και κυρτωμένα, τα μαλλιά μου μαύρισαν σαν φτερό κοράκου. Τις νύχτες ανέβαινα σε κάποιο κλωνάρι  και με τις ώρες παρατηρούσα το φεγγάρι. Επιτέλους έμοιαζα με πραγματική  μάγισσα. Την ημέρα απέφευγα τους δρόμους, μπουσουλούσα σε σκιερές σπηλιές και οπές σε βράχους, μεταπηδούσα από τις κορφές των δένδρων, και μετά τη δύση του ήλιου διάλεγα τα πιο δύσβατα μονοπάτια, ανέβαινα λόφους και ράχες, περιεργαζόμουν τα υπναλέα χωριουδάκια, τη σιγαλιά των πόλεων και τις φεγγαρόλουστες κοιλάδες από κάτω. Πρόσεχα. Συνέχεια πρόσεχα και άκουγα. Άκουγα το μοναχικό τραγούδι της κουκουβάγιας, άκουγα πως ο αέρας σπάει τα αποξηραμένα φύλλα, πως η άλως του φεγγαριού αγγίζει το όνειρο του ναύτη, πως σωπαίνει η νύχτα. Ήμουν πάνω στη στέγη της Παναγίας των Παρισίων, ήμουν κοχύλι στην κορυφή ενός έρημου αμμόλοφου, στο οποίο βουίζει ο φλοίσβος μιας προ πολλού αποξηραμένης θάλασσας, ήμουν σκιά κορακιού, ήμουν γιγαντιαίο ψάρι στο βυθό ενός μαύρου ωκεανού, ήμουν το όνειρο του Φλορεντινού, ο οποίος ονειρεύεται πως χτίζει την πιο ωραία βασιλική στη Ρώμη. Ήμουν στο βουνό Χαρτς, όπου μαζεύονται όλες οι μάγισσες, έμαθα τα μυστικά του αέρα και της γης, είδα τα μάτια της φωτιάς και τη λύπη εκείνου που μένει αγέννητο. Επιτέλους υπερυψωμένη, ατρόμητη. Άλλαζα μορφή, όπως αλλάζει μορφή ένα αφρισμένο κύμα. Απέκτησα δυνάμεις – που φοβίζουν, υπέροχες δυνάμεις. Ήξερα κόσμο σε όλα τα μέρη, κόσμος ο οποίος με ήξερε με διαφορετικά πρόσωπα.

Μετάφραση από τα βουλγάρικα: Ζντράβκα Μιχάιλοβα

Ο Τόντορ Π. Τόντοροβ γεννήθηκε το 1977 στη Σόφια, διδάσκει Φιλοσοφία του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης, καθώς και Ισλαμική φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο της Σόφιας. Είναι επίσης φωτογράφος και διδάσκει μαθήματα φωτογραφίας στο Τμήμα Πολιτισμικών Σπουδών του ίδιου πανεπιστημίου. Έχει συγγράψει τις συλλογές διηγημάτων «Παραμύθια για μελαγχολικά παιδιά» (Ciela, Σόφια, 2010) και «Πάντα η νύχτα» (Ciela, Σόφια, 2012), καθώς και τη μονογραφία «Η ξεχασμένη επιστήμη».

Την υπογραφή του φέρουν δεκάδες επιστημονικές μελέτες, δοκίμια, άρθρα δημοσιολογικού περιεχομένου, διηγήματα, ποιήματα και φωτογραφίες. Έχει δημοσιεύσει κείμενα και φωτογραφίες σε καθημερινές εφημερίδες, λογοτεχνικά περιοδικά και άλλες εξειδικευμένες εκδόσεις. Βιβλία και διηγήματά του έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά, γερμανικά, κροατικά, ελληνικά, τώρα μεταφράζονται στα αλβανικά.

Πρόσφατα το μυθιστόρημά του «Χαγκαμπούλα» (εκδ. Janet 45, Πλόβντιβ 2023) πήρε στις Βρυξέλλες τον έπαινο του Ευρωπαϊκού Βραβείου Λογοτεχνίας. Με το μεγάλο βραβείο διακρίθηκε ο Δανός συγγραφέας Theis Ørntoft για το μυθιστόροτημά του Jordisk, ενώ οι άλλοι τέσσερις συγγραφείς με επαίνους είναι από την Ισλανδια, Σλοβενία, Ολλανδία και Γερμανία. Το Ευρωπαϊκού Βραβείου Λογοτεχνίας αποτελεί μέρος του πργράμματος «Δημιουργική Ευρπωή» και από το 2009 απονέμεται σε ετήσια βάση. Στα πλαίσιά της διακρίνονταιοι καλύτεροι πρωτοεμφανιζόμενοι Ευρωπαίοι μυθιστοριογράφοι.